Azərbaycan ziyalılarının və köhnə bakılıların çoxdan gözlədiyi hadisə gəlib çatdı-hakimiyyət köhnə Bakının arxitektura incilərini məhv edən məmurlardan birini cəzalandırdı. Bəli, söhbət Mədəniyyət Nazirliyi yanında mədəni irsin qorunması, bərpası üzrə Dövlət Xidmətinin rəisi Zakir Sultanovdan gedir.

Bankirə oxşayan və taleyin Xətai rayon İcra Hakimiyyətinin kabinetlərindən birindən Bakı meriyasının arxitektura müfəttişliyinə (təsəvvür edin, bir vaxtlar belə struktur da olub!) atdığı bu məmur Müdafiə Nazirliyinin təchizat idarəsindən Mədəniyyət Nazirliyinə qədər gedib çıxdı. Nəhayət özünün yeni ətrafı ilə birlikdə aparıcı postsovet banklarından birinin ikinci mərtəbəsindəki həmin mənasız xidmətində məskunlaşdı.

Olduqca simvolikdir ki, “rəngsiz” və geridə qalmış Sultanov tamamilə heysiyyatsız və iradəsiz biridir, mədəni irs dəyərlərindən tamamilə uzaqdır və tarixi şüur, xüsusən də tarixi yaddaş kimi fəlsəfi təsəvvürlər ona yaddır. Sultanov tipik tipik fleqmatikdir, laqeyd konformistdir, hesabını aparmağı yaxşı bacaran alverçidir.

Və bu cür şəxsi keyfiyyətlərə malik adam Azərbaycanın mədəni irsinin nəinki qorunmasına, eləcə də bərpasına cavabdeh olan dövlət xidmətinin başına gətirilmişdi. Nəticə isə ortadadır.

Əfsanəvi Həkimlər Evi dağıdılır? Qoy olsun! Tağıyev küçəsindəki Bakının ilk neft bumu zamanı tikilmiş arxitektura incisi sökülür? Nə olsun axı?! Mədəniyyət Nazirliyinin rəhbərliyindən kimsə böyük Cəfər Cabbarlının ev muzeyini yerində yeni çoxmərtəbəli bina tikilməsi üçün satıb? Boş şeydir, axı bu bu köhnə ev çoxdandır baxımsız qalıb, qəzalı vəziyyətdədir və onu söküb eksponatlarını yeni tikilən binaya köçürmək olar!  Keçmiş Sovetksi küçəsində arxitekturalı evlər sökülür? Görürsənmi, daxmalardan ibarət kvartalın ortasında 2-3 arxitekturalı evi sökməklə nə olaacaq ki? Bütün bakılıların sevdiyi atlantlı Evi sökürlər? Olsun, axı qədim yunan mifologiyası bizim nəyimizə lazımdır, biz türk xalqıyıq və öz miflərimizlə yaşayırıq! Yusif Məmmədəliyev küçəsindəki monumental binanı yerlə bir ediblər?  Lap yaxşı! Bizə XIX əsrin atavizmləri nəyə gərəkdir, axı Bakı yeni Dubaydır, bizə daha çox beton və şüşə binalar lazımdır! Messenat Tağıyevin Mərdəkandakı villasını sökürlər? Bu bağ evi bizim nəyimizə gərəkdir, dövlət Bakının mərkəzində Tağıyevin evinin keşiyində dayanıb. Əzizbəyov və Rəhimov küçələrinin kəsişməsində 1901-ci ildə tikilmiş üç tarixi binanı da sökürlər!!! Bütün sualları meriyaya ünvanlamaq lazımdır, çünki onlar həmin binaların yerində yeni çoxmərtəbəli bina tikməyi məsləhət biliblər! Tağı bəy Səfərəliyevin unikal evi dağıdılır?! Təəsüf, qəzalı idi və onu xilas etmək mümkün olmadı...

Azərbaycanın mədəni irsinin qorunmasına və bərpasına məsul olan məmurun minlərlə olmasa da yüzlərlə belə əməllərini sadalamaq olar. Bəs digər şəhərlərdə tarixi irsin məhv edilməsinə dair nə qədər nümunələr var?! Qədim Gəncənin arxitekturası buldozerlərin altına necə verildi! Oğuzda alban kilsəsini necə dağıtdılar! Bərdədəki orta əsrlər türbəsini bərpa adı ilə ucuz İran kafeli ilə necə örtdülər?

Öz ölkənin mədəni irsinin məhv edilməsində əli olduğunu bilə-bilə necə yaşamaq olar axı?! Zakir Sultaov isə sakitcə, rahat yaşayırdı, qətiyyən vicdanı ağrımırdı. Bu məmur məmnun idi və buldozerlərin altında qalan tarixi irsimizə sakitcə baxırdı. Sultanov öz şəxsi mənfəəti naminə bir-birinin ardınca arxitekturalı binaların Mədəniyyət Nazirliyinin reyestrindən çıxarılarq sökülməsinə icazə verirdi, hansı ki, həmin binaları bərpa etmək mümkün idi. Sultanov isə həmin binaları tikinti baronlarının ayaqları altına atırdı. Nə qədər belə evlər və tarixi abidələr dağıdıldı? Onlarla, yüzlərlə...Hesab isə milyonlarla ölçürdü. Baxın nəyə görə.

Sultanov günü gündən varlanırdı. Məmur Bakının tarixi Torqovı küçəsində bir neçə milyon dollara tikili aldı və orada paytaxt sakinləri üçün populyar olan kafe açdı. Sultanov bu sahədə parladı, indi o bakılılar arasında populyar olan “Black city” pivə-barı ilə fəxr edə bilər. Amma uzaqgörən məmur öz aktivlərinin böyük hissəsini qonşu Türkiyədə yerləşdirirdi, orada milliyyətcə türk olan sevimli arvadının adına mülklər, obyektlər alırdı.

Sultanovla hamı hesablaşırdı, onun qarşısında yaltaqlanırdılar, hörmətli adamların cərgəsində oturdurdular. Axı nazirin etibarlı adamı idi və Mədəniyyət Nazirliyində bütün tikinti işlərini kurasiya edirdi, elə deyilmi?! Bir neçə həftə əvvəl Bakı meriyası Torqovı küçəsindəki bütün əlavə tikililərin və kafelərin sökülməsinə qərar verdi, amma Sultanov yenə qanundan kənarda qaldı. O burada da arxitektur harmoniyanı pozub-“Casual Brasserie” kafesi yolun piyadalar üçün hissəsini tutub, axı qanunu pozan məmura kim gözün üstə qaşın var deyəcək? Əgər adam şəhər arxitekturası ilə istədiyini edə bilərsə nəyə görə bu biznesmen, pardon, məmur qanunların başına da həmin oyunu açmasın?!

Sultanov indi dəmir barmaqlıqlar arxasındadır. Qoy onun həbsxana yolu uzun və tikanlı olsun. Və bütün bu illər ərzində biz inanımızı itirmirdik ki, Bakının arxitekturasının soyqırımına görə məsuliyyət daşıyan bu adam bir gün öz əməllərin görə cavab verəcək. Hərçənd Sultanovun həbsi bizim tarixi yaralarımızı sağalda bilərmi? Şübhə edirəm. Həmin Sultanovun ayaqları altında bizim tariximiz qaldı...

Aydın Kərimov, haqqin.az yazarı