Azərbaycan Ordusunun öz ərazisində işğalçı və təcavüzkar qüvvələrə qarşı əməliyyatı davam edir. Düşmən faktiki sarsıdılıb və geri çəkilməkdə davam edir. Bununla bərabər, təbii olaraq, diplomatik cinahda da fəallıq var.
“AzPolitika.info” Azərbaycan Ordusunun legitim əməliyyatları, beynəlxalq reaksiyalar, rus və türk amili, ABŞ-ın düşüncələri və mümkün ssenarilər mövzusunda politoloq Zərdüşt Əlizadə ilə söhbətləşib.
Müsahibəni təqdim edirik:
- Zərdüşt bəy, artıq 8 gündür ki, Azərbaycan ordusu hərbi əməliyyatlar keçirir, işğalçıları qovur. Əməliyyatların gedişini necə qiymətləndirirsiniz?
- Bir tərəfdən sevinərəm ki, vətən torpağı azad olunur, ikinci tərəfdən itkilər səbəbindən təəssüflənirəm. Üçüncü tərəfdən təəssüflənirəm ki, ermənilər özlərini təqdim etdiyi kimi ağıllı və müdrik xalq deyil. Əksinə, xəstə və dar düşüncəlidir.
Hesab edirəm ki, hansısa bir qeyri-adi maneə yaranmasa Azərbaycan öz maddi, bəşəri və maliyyə üstünlüklərindən istifadə edərək erməni ordusunun iradəsini qıracaq və onu Azərbaycan ərazilərindən çıxaracaq. Döyüşlər davam edərsə hazırda Dağlıq Qarabağda olan 40-50 minlik erməni qalığı da qaçacaq. Və bütün ərazi əhalisiz Azərbaycana qayıdacaq. Yox, əgər Ermənistanda bir balaca şüur varsa, onlar deyəcəklər ki, Azərbaycanın irəli sürdüyü şərtlər əsasında danışıqlara hazırıq. Bu halda əməliyyatlar dayanacaq, masa arxasında Azərbaycan tərəfi deyəcək ki, zəhmət çək 7 rayonu azad et, ordunu Azərbaycan ərazilərindən çıxar. Bu halda ola bilsin ki, Bakı Dağlıq Qarabağ ermənilərinə Azərbaycanın tərkibində muxtariyyət verə biləcəyi gündəmə gələcək. Bu ssenaridə münaqişə bitir, BMT, ATƏT, Avropa dövlətləri muxtariyyətin zamini kimi çıxış edəcək.
Onlar zamanında Dağlıq Qarabağda bəy balası kimi yaşayırdılar. Torpaq istəyən kimi münaqişə başladı. Belə razılıq əldə edilsə, sözsüz ki, ədalət bərpa olunacaq, ola bilsin ki, əlaqələr də yaranacaq. Ancaq başqa bir ehtimal da var və mən bunu daima beynimdə düşünürəm.
- Hansı ehtimalı nəzərdə tutursunuz?
- Bu ehtimalı yaxınlarda Tofiq Zülfüqarov da səsləndirib. Yəni Nikol Paşinyan ya patoloji axmaq adamdır, ya da hiyləgər. Nəzərə alsaq ki, bu adam heç nədən Ermənistanda hərəkata başlayıb və hakimiyyəti götürdü, deməli bu adam axmaq deyil. Onun parlament seçkilərindəki strategiyasını da izlədim. Ustalıqla daha radikal Daşnaksütunu parlamentdən kənarda qoydu. Yəni daha radikal və axmaq partiya yaratdı, onu qabağa verdi və beləcə daşnakların elektoratını ələ keçirdi. Bunu hiyləgər adam edə bilər. Ola bilsin Nikolun özü və ya onun çox təhrikçi ətrafı var. Onlar vəziyyəti təhlil edib belə qənaətə gəliblər ki, Qarabağ münaqişəsi davam etdikcə Ermənistan Rusiyanın əsarəti altında qalmağa məhkumdur. Bunun da yeganə yolu odur ki, müharibə olsun, Ermənistan Qarabağı itirsin. Və bundan sonra onların Rusiyadan asılılığı bitsin, sərbəst formada Qərbə tərəf getmək imkanı əldə etsinlər. İndiyə qədər ruslar Qarabağ əsarəti ilə Ermənistanı qəfəsdə saxlayırdı. Qarabağı itirdikdən sonra onların itirəcəyi heç nəyi olmayacaq. Bundan sonra onlar Qərbə tərəf gedəcəklər, eləcədə Azərbaycan və Türkiyə ilə əlaqələr yaratmağa çalışacaqlar. Əslində bu onlar üçün böyük xoşbəxtlik olardı. Bu bir növ Misir prezidenti Ənvər Sədatın fəndi kimi də anlaşıla bilər. Sədat 1972-ci ildə müharibəni başladı, Misir ordusu uduzdu, bundan sonra camaata möhlət verdi ki, məğlubiyyətin acısını dərk etsinlər. Sonra da gedib Kemp-Devid müqaviləsini bağladı, İsraili tanıdı, Sinayı havayı aldı və Misir üzünü Amerikaya tərəf çevirdi. Ermənilər ən azından bu məqamda belə ehtimalı əsas götürsəydi, bəlkə də ağ günə çıxardılar.
- Qeyd edirsiniz ki, Azərbaycan Ordusu bu gedişlə düşmənin müqavimətini qıracaq. Belə olan halda ordu niyə dayanmalı və danışıqlara getməlidir?

- Nəzərə alın ki, biz havasız fəzada yaşamırıq. İnsan bəşəriyyətinin bir üzvüyük. Bəşəriyyətin qanunları, bizdən güclü dövlətlərin də iradəsi var. Fransa, Rusiya, ABŞ, Çin, Türkiyə və qalan yüzlərlə ölkə. Biz həm də elə addım atmalıyıq ki, şənimizə, şöhrətimizə söz gəlməsin. Məqsəd problemi həll etməkdir. Baxın, elə məmur olub ki, məqsədi pul yığmaq olub, bəlkə də 10 ölkədə malikanəsi var, amma insanlar onu rədd edir. Beynəlxalq qanunlar da cəmiyyət qanunları kimidir. Biz indi də deyirik ki, işğalçı ordunu Azərbaycan ərazisindən çıxarın, əməliyyatı dayandıraq. Bizim məqsədimiz Qarabağı qaytarmaqdırsa, qaytaraq. Biz barış əsasında Qarabağı qaytara bilsək, üstəlik, dünya da deyəcək ki, Azərbaycan necə nəcib xalq və dövlətdir. Görün, onlar güclü tərəfdir, amma torpaqlarını və sülh istəyirlər. Yəni biz 1990-cı illərin əvvəllərində olan səviyyədən yuxarı qalxmalıyıq, dünya görməlidir ki, biz mədəni xalqıq, beynəlxalq hüququn nə olduğunu anlayırıq.
- Azərbaycan 27 ildir danışıqlar aparır və danışıqlarda açıq elan edir ki, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü çərçivəsində Dağlıq Qarabağa muxtariyyət verməyə hazırdır. Amma qarşı tərəf bu təklifləri hər zaman rədd edib. İndi problemi həll edən tərəf biziksə, bunu əsgərlərimizin qanı hesabına yoluna qoyuruqsa, niyə qarşı tərəfə muxtariyyət statusu təklif etməliyik?...
- Sözsüz ki, muxtariyyət statusu ümumiyyətlə gündəmə gəlməyə bilər. Amma bu, həm də yüzlərlə övladlarımızın qanı hesabına başa gələr. Siyasət sövdələşmə bacarığıdır. Azərbaycan, əlbəttə, beynəlxalq rəyi nəzərə almadan sona qədər gedə bilər. Amma bunun ziyanlı tərəfi də var. Əgər sən ərazini çox cüzi güzəşt hesabına qaytara bilərsənsə, nə üçün daha çox ziyan çəkə, itkilər verə, pul xərcləməlisən?
- Sizcə, belə ssenaridə 30 ildən sonra yenidən erməni problemi ilə qarşılaşma təhlükəsi ilə üzləşmərikmi?
- Yox, məsələ indi fərqlidir. Onlar 1990-cı ilin ortalarında bizim muxtariyyət təklifimizi qəbul etsəydilər, bizimlə muxtariyyətin səviyyəsi haqda bazarlaşma apara bilərdilər. Məsələn, dünyada ən yüksək Aland adaları statusudur. Onu tələb edə bilərdilər. Madam ki, onlar zamanında bizim təklifimizi qəbul etmədilər, əvəzində vuruşmağı seçdilirsə, indi onlara maksimum SSRİ dövründəki Qarabağ Muxtar Vilayətinin statusu təklif edilə bilər. Bu da maksimum. Bəlkə də bundan aşağısı. Özü də müharibə başlamazdan əvvəl Dağlıq Qarabağda 120 minə yaxın erməni yaşayırdısa, onların səfeh inadkarlığı nəticəsində orada indi 40-50 min erməni qalıb. Yəni bizim Göyçay rayonumuz oradan böyükdür. Bu halda biz niyə Göyçaydan da azsaylı yerə Aland adaları statusu verməliyik? Onlar itirə-itirə gedirlər. Əgər biz iradəmizi davam etdirsək, beynəlxalq təzyiqə diqqət etməsək, onda biz ermənisiz Dağlıq Qarabağı ala bilərik. Amma biz adımız-şənimizlə hesablaşırıqsa, dünya ictimaiyyətində erməninin deyil, bizim sülhsevər olduğumuzu görmələrini istəyiriksə, eyni zamanda gənclərimizin itkisinə qıymırıqsa, onda gərək kiçik güzəştə razı olaq. Yəni danışıqlar bütün hallarda olacaq. İndi müharibə gedir, təcili surətdə Praqada, Tiflisdə və ya Parisdə, fərqi yoxdur hansı şəhərdə, İlham Əliyevlə Nikol Paşinyan görüşür. İlham Əliyev qovluğundan çıxarıb kağızı qoyur ortalığa. Kağızda birinci olaraq erməni ordusunun dərhal Qarabağdan çıxarılması şərti yer alır. Məsələn, maksimum 1 aya işğalçı ordu tamamilə çıxır. Və ola bilər ki, Dağlıq Qarabağda olan emənilərin təminatı üçün bura Avstriya, Norveç, Finlandiya və digər bu kimi ölkələrin hərbçiləri BMT bayrağı altında gəlir. Biz də çağırırıq oradakı hansısa ermənini və deyirik ki, sənə filan səviyyədə muxtariyyət veririk. O cümlədən ərazi silahsızlaşır. Polis qüvvələri ortaya girir, onları da xalq seçir və azərbaycanlılar da ora qayıdır. Təsəvvür edin ki, Dağlıq Qarabağdan azərbaycanlılar çıxanda onların sayı 47 mindən az deyildi. İndi onlar 70 minə çatıblar. 70 min ora qayıdır, uzağı 40 min də erməni qalır. Əksəriyyət olur azərbaycanlı. Və məsələ bitdi. Bunun da adı olur muxtariyyət. Əslində isə İsmayıllı kimi bir şey olur. Bütün bunları ona görə demirəm ki, məndə erməni xalqına qarşı ədalət var. Yox, mən sadəcə onlara açıyıram. Aldanmış bədbəxt xalqdır, düşüb dələduzların toruna. 30 il onlara yanlış amallar və məqsədlər aşılayıblar. İndi imkanları var ki, ağıllasınlar.

- Sizcə, Rusiya niyə neytrallığını saxladı və prosesə açıq müdaxilə etmədi?
- Məncə, bunun iki səbəbi ola bilər. Birincisi odur ki, Paşinyan itaətsizliyi ilə onları cin atına mindirib. Onlar da qərara alıblar ki, Paşinyanı devirsinlər. Əvvəl ümid edirdilər ki, ənənəvi “Qarabağ klan”ı onu aşıra bilər, sonra gördülər ki, yox, Paşinyanın xalq arasında dəstəyi var. Bu halda qərara aldılar ki, bu nüfuzu öldürsünlər. Bunun üçün ən yaxşısı əla bir məğlubiyyətdir. Bu məğlubiyyəti ancaq Azərbaycan təşkil edə bilər.
İkincisi, Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı nüfuz təsirini xeyli dərəcədə Türkiyə öz qətiyyətli mövqeyi ilə neytrallaşdıra bilib. Yəni balanslaşdırıb. Bu təsir var. Bəli, Rusiya istədiyi qədər Qarabağa böyük ziyan vura bilər. Elə Ermənistana da, Azərbaycana da vura, münaqişənin gedişinə müdaxilə edə bilər. Amma bu müdaxilənin təsiri Türkiyənin fəal siyasəti ilə xeyli tarazlaşıb. Rusiya tam qüdrətli tərəf deyil. SSRİ dağıldıqdan sonra Rusiya kifayət qədər itkilər verib. Moldova, Gürcüstan, Ukrayna, Azərbaycanı itirib, hazırda Belarusu itirmək üzrədir. Rusiyanın öz daxilindən 1,5 trilyon dollar qərbə qaçırılıb. Texnoloji potensialı tükənib, 100 minlərlə alim qərbə köçüb gedib. Bir sözlə, Rusiya tənəzzül içindədir. Rusiya indi SSRİ deyil, nə də 1992-ci ilin Rusiyası. Bəli, lideri alkoqolik Yeltsin deyil, hiyləgər Putindir. Amma onun da siyasəti mahiyyət baxımından hakim zümrəyə xidmət etdiyindən tənəzzül davam edir.
- Türkiyəni əhəmiyyətli faktor kimi qiymətləndirdiniz, necə oldu ki, 30 ildən sonra “Qarabağın açarı”nın Moskvada olmadığı ortaya çıxdı?...
- Türkiyə son 20 ildə xeyli güclənib, fəal siyasət aparır. Suriyaya, Liviyaya müdaxilə edib, Şərqi Aralıq dənizində neft-qaz axtarışı ilə bağlı özünün sahiblik hüququnu ortaya qoyur. Özünün hərbi sənayesini xeyli dərəcədə gücləndirib. Faktiki olaraq türk ordusu NATO-da ikinci ordudur. Həm də Rusiya ilə sıx əlaqələr qurub. Bu həm əməkdaşlıq, həm də rəqabət əlaqəsidir. Bu zaman Ankara-Moskva arasında yüksək səviyyədə anlaşma yaranıb. Türkiyə anlayır ki, hansı həddə qədər hərəkət edə bilər, hansı həddə dayanmalıdır. Rusiya da bilir ki, Türkiyə ilə münasibətdə hansı ana qədər hərəkət edə bilər, hansı nöqtədə dayanmalıdır. Bu hər iki tərəfə inam verir ki, öz siyasətini daha cəsarətli aparsın. Bu Türkiyənin xarici siyasətinin regional xarakter almasından irəli gəlir. Əlbəttə, burada cənab Ərdoğana seçki öncəsi qələbə, nüfuz da lazımdır.
Xatırlayın, bir zamanlar Fransa Heydər Əliyevlə danışıqlar apardı, onu razı salmağa çalışdı ki, bu ölkəni həmsədr kimi qəbul etsin, bitərəf mövqe sərgilənəcək və s. Çünki vasitəçilik həm də uğurlu siyasi biznesdir. Bu da iqtisadi səmərə gətirməklə yanaşı dövlətin imicini qaldırır. Baxın, Fransa öz sərhədlərindən min kilometrlərlə uzaqda hansısa münaqişənin həllində söz sahibidir. İndi Türkiyə də Azərbaycanın qəti tərəfdarı olaraq göstərir ki, artıq bölgədə nüfuz və söz sahibidir. İndi ermənilər Türkiyəni söyməkə deyil, həm də onun qılığına girməyə, danışmağa başlayacaqlar. Bu da faydalı işidir.
- Azərbaycan dövləti müharibə aparmaqla yanaşı fəal diplomatik addımlar da atır, bəyanatlar verir. Azərbaycan diplomatiyasının fəaliyyətini necə qiymətləndirirsiniz?
- Bu məntiqi gedişdir. Müharibə gedişində üstünlük qazanan tərəfin sülh danışıqlarına dair fikirlər işlətməsi müsbət hadisədir. Azərbaycan deyir mən danışıqlara hazıram. Amma danışıqlara oturan kimi şərtlər qoyulur. Deyir neynəyək, müharibə gedir, qırılanlar olur. İstəmirsənsə BMT-nin 4 qətnaməsini icra et, qoşunlarını dərhal ərazimdən çıxar. Mən də Qarabağdakı ermənilərlə özüm danışacağam. Sən Ermənistan olaraq bu prosesə qarışa bilmərsən, çünki sən kənar dövlətsən, otur qıraqda. Vəssalam.
- ABŞ Azərbaycanın qəti addımlarını necə qarşılayır?
- Siz ABŞ-ı təsəvvür edin. Orada seçki kampaniyası gedir, ixtişaşlar da var, siyasi debatlarda rəqiblər bir-birinə ağzına gələni deyirlər. ABŞ prezidenti xanımı ilə birlikdə koronavirusa yoluxub, faktiki təcriddədir. Hələ bilinmir ki, yeni prezident kim olacaq. Belə şəraitdə Amerikaya çox şey maraqlı deyil. Əvəzində müttəfiqi Türkiyəyə deyir ki, vur rusları Cənubi Qafqazdan çıxar, arxanda dəstəyimiz qətidir. Yəni kart-blanşı sənə verirəm, sərəncam kağızına imzamı atmışam, sənədi necə istəyirsən, o cür tərtib et. Cənab Ərdoğan da sərəncamı istədiyi kimi doldurur. Rusiya da bilir ki, bu prosesdə ABŞ Türkiyənin yanındadır, elə NATO da. Hərçənd Avropada Makron kimi prezident nə istəsə deyə bilər, amma qərar qəbul etmə ərəfəsində ABŞ nə desə, NATO da onu qəbul edəcək. Bu KTMT deyil ki, Rusiya bildirsin ki, Ermənistana kömək edin, Qazaxıstan, Belarus və Tacikistan desin ki, elə şey yoxdur, biz Ermənistanı işğalçı sayırıq. NATO-da ABŞ-ın təklifi yekdilliklə keçir. Türkiyə də qətiyyətlə siyasətini həyata keçirir. Unutmayaq ki, güc olanda beynəlxalq hüquq işləyir. Biz beynəlxalq hüquqdan nə qədər bədgüman olsaq da, qüvvə olan yerdə işləyir. Məsələn, İraq Küveytə təcavüz etdi, BMT qətnamə qəbul etdi. Qətnamənin arxasında ABŞ və NATO dururdu. Ona görə İraq qoşunlarını Küveytdən çıxardılar. Azərbaycan torpaqlarının işğalına dair 4 qətnamə oldu, amma bu sənədlərin arxasında güc dayanmadı. Ona görə də işləmədi, 30 il havada qaldı. Amma indi Azərbaycan Ordusu və Türkiyənin qətiyyəti bir gücdür və indi bu güc həyata keçir. Beynəlxalq aləm deyə bilməz ki, gəlin beynəlxalq hüquqa, BMT qətnamələrinə tüpürək və təcavüzkarı qoruyaq. Yox, onlar deyə bilərlər ki, insanlar qırılır, humanizm baxımından yaxşı deyil, imkan daxilində dayanın. Biz də deyirik ki, qətnamələr dərhal yerinə yetirilməli, işğalçı ordu ərazimizdən çıxmalıdır. Hər şey məntiqidir. 
Vaqif NƏSİBOV
“AzPolitika.info”