POSTSOVET ELİTALARI VƏ RUSİYA:Avrasiya məkanında dəyişikliklər Moskvanın maraqlarını təhdid edirmi?

“Stanradar” (Rusiya), 22.11.2019

Postsovet ölkələrinin cavanlaşmış elitası getdikcə Moskva ilə ortaq siyasi dil tapır. Hələ də rus ucuz xammalı və rus süngüsünə əsaslanan sabitlik təminatlarından istifadə edərək, o, artıq Rusiya olmadan da cəlbedici inteqrasiya layihəsi axtarmağa çalışır.

Rusiya beynəlxalq təcriddən yayınıb, lakin hələ də geosiyasi təcrid vəziyyətindədir. Bu qəribə ziddiyyət Amerika hegemoniyasından xaotik çoxqütblülüyə keçiddə dünya nizamını sürətlə dəyişdirməyə davam edən bir sıra qlobal hadisələrin nəticəsidir. Beynəlxalq münasibətlərin bərabərlik, praqmatizm və milli maraqların qarşılıqlı hörmətinə əsaslanan yeni platformasını formalaşdıran və qəti şəkildə dəstəkləyən məhz Moskvadır.

Bu yanaşmanın inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan bir çox dövlətə rəğbətlə qarşılanması açıq-aydındır, lakin hərbi və hər şeydən əvvəl ABŞ-ın maliyyə gücü hələ də qorxu aşılayır və Rusiyanın alternativ mövqeyini açıq şəkildə dəstəkləməyə mane olur. Sanksiyaların fəal istifadəsi Vaşinqtonun öz hökmranlığını qorumağa nə qədər hazır olduqlarını nümayiş etdirir.

Nəticədə, Rusiya diplomatiyası, əlbəttə, güclü mövqelərini saxlayır. İstədiyiniz qədər Afrika zirvəsinə istehza ilə yanaşa bilərsiniz, amma Qara qitə ölkələrinin onlarla liderinin Soçiyə gəlməsinə cavab olaraq Qərbdə qəzəb fırtınası forumun həqiqi əhəmiyyətini göstərir. Bu gün dünya geosiyasi gündəmi yalnız Moskvanın iştirakı ilə inkişaf edir: Suriya müharibəsi, İranın nüvə proqramı, Avropanın enerji təhlükəsizliyi və ticarət müharibələri. Rusiyanı G8-ə qaytarmaq təşəbbüsü də sıfırdan yaranmayıb: son illər Qərb liderlərinin görüşlərində irəliləyiş həllərinin yoxluğu boşluğu göstərir.

Buna baxmayaraq, Rusiya BMT Təhlükəsizlik Şurasında səsvermə zamanı tez-tez tək qalır, doğrudur, ehtiyatlı Çin rəhbərliyi ilə başda olmaqla, daha çox ölkə neytral tərəfdədir. Hələ ki sanksiya tələsindən çıxmaq mümkün deyil: nə Avropa, nə də Asiya, Rusiya ilə əlaqələri bərpa etmək istəyi ilə, dollar emitenti ilə mübahisə etmək istəmir.

Nəhayət, bu, bəlkə də bizim üçün ən xoşagəlməz haldır, son illər regional geosiyasi təkliyimizi göstərir. Ortaq İttifaq evini tərk edən qonşu ölkələr ya Moskvadan uzaqlaşır, ya da Avrasiyadakı ümumi iqtisadi inteqrasiya layihələrində iştirak etmələrinə baxmayaraq, “çoxvektorlu siyasət” yürüdürlər. Nə Krım, nə də Cənubi Osetiya ilə Abxaziya heç bir postsovet dövləti tərəfindən tanınmayıb. Göründüyü kimi, hətta müttəfiq Belarus da.

Çox vaxt Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin MDB ölkələrindəki uğursuzluqları haqqında danışmaq adətdir: səfirlik və konsulluqların fəaliyyəti əsasən protokol və təntənəli tədbirlərin hazırlanmasına həsr olunub və hökumətlərarası danışıqlar böyük kapitalın iqtisadi maraqlarının nümayəndələri tərəfindən aparılıb. “Yumşaq güc”ün köməyi ilə maraqların irəliləməsi, qonşu elitanın sədaqətini “satın alınması” üçün lazım olan ehtiyat subsidiyaları praktikası ilə tamamilə əvəz edilib. Bu gün ölkənin ən yaxın tərəfdaşlarımıza qarşı siyasəti praqmatizmə doğru sürüklənir. Doğrudur, qonşularımızın təfəkküründəki “bəxşiş verən, lakin əvəzində heç nə tələb etməyən əl” imicini silmək çətin olacaq.

Bəs MDB ölkələrinin postsovet elitaları haqqında nə demək olar, axı onlar da ümumi bürokratik xəmirdən yoğrulub, burada çox sayda biznes maraqları ola-ola Rusiyadan sürətlə və çəkinmədən uzaqlaşdılar?

Üç əsas amili müəyyənləşdirdik və təhlil etdik.

Əvvəla, postsovet bürokratiyası, gənc bürokratiyanın hazırlanması və genezisindəki fərqin nəticəsi olan “Brejnev durğunluğu” dövrünün kommunist nomenklaturası nəslini yeni interesifik münasibətlərə birləşdirən qeyri-rəsmi əlaqələrdən və ümumi nostalji xatirələrdən məntiqi yola keçib. Bir sıra postsovet respublikalarında yerli elita çox cavanlaşıb ə Qərb universitetlərinin qədim sinif otaqlarının havasında nəfəs alıb.

“Regnum” agentliyinin baş redaktoru Modest Kolerovun “Ekspert”ə verdiyi müsahibədə istehza ilə qeyd edib: “Artıq onların sərhədin o tayındakı “vəzifədaşlar”ı ilə heç bir sosial yaxınlığı yoxdur, çünki onları heç nə birləşdirmir. Ortaq xatirələri olmayacaq, birlikdə araq içməyib və qurultaylarda da birlikdə kimisə alqışlamayıblar”.

İkincisi, MDB ölkələri digər Avrasiya nəhənglərinin güclü iqtisadi təsirini hiss edirlər. 1990-cı illərin sürətlə kasıblaşmış Rusiyası postsovet elitalarına tam dəstək təklif edə bilməyib. Nəticədə, Orta Asiya bölgəsi Çinin güclü təsiri altına keçib, Şərqi Avropa və qismən Cənubi Zafqaz bölgəsi ölkələri Aİ-yə daha yaxın olub.

Nəhayət, 2000-ci illərin güclü iqtisadi sıçrayışından sonra da Rusiya inteqrasiya üçün dəyərli bir ideoloji platforma hazırlaya bilməyib və iqtisadi ittifaqların variasiyası, ilk növbədə, Avrasiya İqtisadi İttifaqı (Aİİ) o qədər yavaş və bürokratik şəkildə inkişaf edib ki, sükanı əldən buraxıb və geosiyasi rəqiblərimizin həmləsinə məruz qalıb.

Bu gün postsovet elitası özünün ilkin inkişaf – suverenliyə heyranlıqdan müstəqil siyasi və iqtisadi strategiya axtarışına qədər yol qət edərək, bir növ, “bifurksasiya nöqtəsində” donub-qalıb. Hər an “mərkəzdən qaçma” hərəkətini sürətləndirməyə hazırdır.

Kral evinin elitası

2019-cu ilin mart ayında Nursultan Nazarbayev Qazaxıstan prezidenti səlahiyyətlərini dayandırmaq qərarına gəldiyini elan edərkən, bu xəbər dərhal çox sayda qeyri-müəyyənliyə səbəb olub. Hamı maraqlanırdı: bir vaxtlar bütün ölkəyə səpələnmiş klanları birləşdirməyi bacaran şəxs prezidentlikdən gedəndən sonra elitaların əmlak və səlahiyyət bölgüsü yenidən başlayacaqmı? Nazarbayevin dövründə siyasi və iqtisadi kapital toplayanların aqibəti necə olacaq? Onun varisi necə olacaq: daha radikal milli gündəliyi olan islamçı? Yoxsa çinpərəst? Son nəticədə, balanslı bir rus vektoru qalacaqmı?

Elitaların xaos və həddindən artıq əsəbiliyi Orta Asiyada güc və işgüzar dairələr arasında münasibətlərin hələ də feodal prinsipi üzərində qurulduğu hakimiyyət dəyişikliyi prosesləri üçün xarakterikdir. “Padşahın” rəmzi ölümü – məsələn, istefası – qaçılmaz olaraq “kral evi”nin divarları arasında çətin və gizli bir oyun başladır ki, bu da gözlənilməz nəticələrə səbəb ola bilər. Qırğızıstanın sabiq prezidenti Almazbek Atambayevin malikanəsinə təhlükəsizlik qüvvələrinin ikigünlük hücumun ölkədə az qala yeni inqilaba doğuracağını xatırlatmaq kifayətdir. Halbuki əvvəlcə belə görünürdü ki, qırğızlar hakimiyyətin dinc yolla ötürülməsinin açarını tapıblar.

Politoloq Daniyar Aşimbayev deyib: “Bütün Orta Asiya respublikaları ənənəvi elit sistemləri – yerliçilik, qohumluq, məktəb masası təmasları, iş ortaqlığı çərçivəsində yeni idarəetmə təcrübələrinin simbiozu ilə səciyyələnir. Bu, postsovet məkanında olan bütün Asiya ölkələrinin səciyyəsidir: hüquqi sənədlərdə hansı siyasi model göstərilməsindən asılı olmayaraq, elitalar arasında son dərəcə sabit ənənəvi, qeyri-rəsmi münasibətlər sistemi mövcuddur. Bundan əlavə, respublikada prezident yalnız ailəsi ilə əlaqəli qrupa diqqət yetirməməlidir, həm də özünü “millətin atası” kimi göstərərək, bütün digər qəbilələrə qarşı əsas hakim rolunda çıxış etməlidir”.

Qırğızıstan hələ də dindar Cənub və daha dünyəvi Şimal bölgəsi ilə ikiyə bölünüb. Yerli elita bəzən dövlət qurumlarına nisbətən daha effektiv fəaliyyət göstərən qohum qəbilələrin başçılarından ibarətdir. Türkmənistanda da vəziyyət eynidir: bu ölkənin sakinləri hələ də özlərini “tayfalar milləti” hesab edirlər. Vahid türkmən etnosu heç vaxt meydana gəlməyib və avtoritar prezident (əvvəlcə Saparmurat Niyazov, indi isə Qurbanqulu Berdıməhəmmədov) fərqli qəbilələrin nümayəndələri arasında vasitəçi kimi çıxış etməyə məcburdur.

Qazaxıstandakı elit klanlar əvvəlcə qəbilə bağları əsasında yaranmışdı. Onların kifayət qədər sərt konsolidasiyası keçmiş prezident Nursultan Nazarbayevin avtoritar iradəsi ilə təmin edilib. Lakin son 10 ildə respublikada hakim sinif, digər Orta Asiya ölkələrindən fərqli olaraq, ölkəni mövcudluğunun ilk illərində idarə edən nomenklatura qohumları ilə müəyyən dərəcədə əlaqəli olan yeni nəsil hesabına xeyli cavanlaşıb. Bu yeni siyasi elita respublikada klan rotasiyası üçün unikal platforma olan “Bolaşak” beynəlxalq təqaüd proqramı çərçivəsində Qərb universitetlərində təhsil alıb.

“Mərkəzi Asiya Tədqiqatları” Təhlilçilər və Ekspertlər Assosiasiyasının sədri Sergey Masaulov belə deyib: “İdeologiyaya görə, bu, demək olar ki, heç sovet keçmişi ilə bağlı olmayan insanlardır; müəyyən mənada onlar daha da qlobal diskusa daxil olurlar. Bu, bütün xarici siyasət vektorlarına ciddi inanacaq çox praqmatik insanlardır. Onlar 90-cı illərin o yarıquldur şüuruna sahib deyillər. Ancaq açıq şəkildə demokratiyaya doğru bir hərəkət də olmayacaq: onlar atalarının hakim prinsiplərini tamamilə miras alıblar”.

İndiyə qədər Rusiya regional hakim, qaçılmaz qəbilə fitnəsi olan bir çox Orta Asiya dövlətlərinin dövlət suverenliyinin sabitliyinin qarantı kimi çıxış edib. Digər şeylər arasında Rusiya hərbi bazaları və Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının (KTMT) fəaliyyəti milli qarşıdurma, terrorizm və ekstremizm təhlükəsini önə çəkir. Bununla birlikdə, elitaların dəyişməsi prosesi bölgənin sabitliyi üçün yeni çağırışlar doğurur: “gənc”lərin bir hissəsi Çinə və ya hətta Qərbə yönəldilib ki, bu da xarici qüvvələri hakimiyyət uğrunda mübarizəyə cəlb etməsi və Rusiya maraqlarını sıxışdırılması deməkdir.

Siyasi cəhətdən dinamik

İyunun 20-də Tbilisinin mərkəzindəki Rustaveli prospekti kükrəyirdi. Minlərlə qəzəbli nümayişçi Dövlət Dumasının deputatı Sergey Qavrilovun Pravoslav Parlamentlərarası Assambleyası zamanı “səhv kürsüdə” – parlament başçısının kürsüsündə oturması “özbaşınalığı”na etiraz olaraq əfsanəvi prospekti doldurmuşdu.

Bu, salonda olan ultra-radikal deputatların hiddətinə səbəb olub və gürcü millətçilərinin dəstələrini küçələrə çıxarıb. Parlament binası önünə toplaşaraq onlar Rusiya nümayəndə heyətinə şüşə və yumurta atmağa çalışıb, sonra erkən seçkilərin keçirilməsini tələb edən iğtişaşlar təşkil ediblər.

Moskva becid, sərt təpki verib, lakin həddi aşmayıb: Vladimir Pytin Rusiyadan Gürcüstana hava nəqliyyatı ilə sərnişin daşınmasını qadağan edib və yerli turizm sektorunu silkələyərək rus turistləri oradan çıxarmaq qərarına gəlib. Lakin bu, gürcü elitasının avropapərəst kursu seçməsi və 2008-ci il müharibəsindən bəri aktiv mərhələyə qədəm qoyan Moskva ilə Tiflis arasındakı münaqişə salnaməsində yalnız yeni bir məqam idi.

Elitaların çevrilmə prosesi və onların sovet kontekstindən dərin qırılması Gürcüstan və Ermənistanda ən çox qeydə alınıb – bu, bəlkə də postsovet məkanında siyasi cəhətdən ən dinmamik iki respublikadır.

Ermənistandakı son inqilabi hadisələrdən sonra hakimiyyətə yeni nəslin siyasətçiləri gəlib, onların yaşı əksərən 40-dan yuxarı deyil. Bundan əlavə, maliyyə təsirinə görə müəyyən siyasi kurs çərçivəsində seçimi diktə edə bilən xaricdəki, əsasən Fransa və ABŞ-dakı konsolidasiya edilmiş erməni diasporları siyasi elitanın dəyişməsi prosesinə təsir edən amildir.

Lakin Gürcüstanda diaspor amili artıq belə bir rol oynamır. Elitaların çevrilməsi prosesi prezidentlərin dəyişməsi ilə əlaqələndirilir. Daha gənc insanları hakimiyyətə cəlb etmə xüsusilə, Mixail Saakaşvilinin rəhbərliyi altında aktiv şəkildə başlayıb. Bir qayda olaraq, onlar xaricdə təhsil alıb, beynəlxalq şirkətlərdə işləyib və Qərb idarəetmə nümunələrini ölkəyə gətiriblər. Bu elita, anti-Rusiya ritorikası və daxili bazarda böyük Qərb kapitalının lobbiçiliyi ilə, xarici maliyyələşdirmə kanallarından tamamilə asılıdır.

Moskva Dövlət Beynəlxalq Əlaqələr İnstititunun Qafqaz Problemləri və Regional Təhlükəsizlik Mərkəzinin baş elmi işçisi Vadim Muxanov deyib: “Bu, Saakaşvilinin Vahid Milli Hərəkat Partiyasını və onun geosiyasi kursunu tənqid etmək üçün qurulmuş “Gürcü Arzusu”nun hakimiyyətə necə gəldiyini göstərir. Ancaq indi görürük ki, ölkədə yeni insanların hakimiyyətdə necə möhkəmləndiyini gördükdə, dərhal anlaşılır ki, qərbyönümlü insanlar yenidən hakim təbəqəyə cəlb ediləcək, bunun üçün anti-Rusiya ritorikası siyasi və iqtisadi dividend qazanma baxımından əsas şərtdir” .

Rusiyanın Cənubi Qafqazın yeni elitaları ilə çətin əlaqələri var. Bir tərəfdən, Rusiya əsgərləri və diplomatları tərəfindən təmin olunan Abxaziya ilə Dağlıq Qarabağ və Cənubi Osetiya problemini nəzərə alsaq, geosiyasi sabitlik amili çox böyükdür. Rusiya kapitalının, o cümlədən böyük kapitalın mövcudluğu nəzərə çarpır. Ancaq problem ondadır ki, Ermənistan və Gürcüstanın siyasi elitası öz biznes maraqlarından təcrid olaraq inkişaf edir və sabit iqtisadi inkişaf vəzifələrindən daha çox xaotik küçə və anti-Rusiya millətçiliyinə daha çox sadiqdir. Nəzərini Ərəb Dünyasına çevirsə də, Moskva ilə praqmatik münasibətlərin faydalarını yaxşı bilən Azərbaycan hakimiyyəti ilə Moskvanın ortaq dil tapması daha asandır.

“Ümidverici” ləngimə

Lakin Ukraynada, Belarusda və Moldovada siyasi elita 1990-cı illərdən bəri ibtidai quruluşunda donub-qalıb. Ukrayna sənaye oliqarxlarının klanları hələ konsolidasiyadan uzaqdır və bir-biri ilə yırtıcı mübarizədə mahiyyət etibarilə dövləti məhv edirlər. Maraqlıdır ki, bu ölkədə hakim sinif, digər respublikalarda olduğu kimi, klassik nomenklatura işçilərindən deyil, sovet dövrünün təsərrüfatçıların, yəni siyasi diletantlardan ibarətdir.

Məsələn, Leonid Kuçma “Yujmaş”ın (raket və kosmik sənaye müəssisəsi) baş direktoru idi, Viktor Yuşşenko SSRİ “Aqroprombank”ının strukturlarında işləyib, Viktor Yanukoviç uzun illər Donetsk vilayətindəki nəqliyyat müəssisələrinə rəhbərlik edib və Yuliya Timoşenko Dnepropetrovskdakı maşınqayırma zavodunda mühəndis və iqtisadçı kimi çalışıb. Ukraynanın bugünkü prezidenti, əslində, həm də təsərrüfatçıdır, baxmayaraq ki, şou-biznesdən gəlib. Bütün bunlar təbii olaraq kriminalın dövlət aparatı ilə birləşməsinə gətirib çıxarıb, bu da elitalararası qarşıdurmanın əsas prinsipini – inqilabi təlatümlər yolu ilə aparılmasını meydana gətirib.

Belarusda klan-korrupsiya sistemi işə yaramayıb: demək olar ki, dərhal hər şey 2000-ci illərin əvvəllərindən etibarən dövlət bölgüsü avtokratik sisteminə riayət edən prezidentin fiqurunda cəmləşib. Yerli elit qruplar bu və ya digər şəkildə onun nəzarəti altındadır, hərgah onları, bir növ, “maraq dairələrinə” bölmək olar.

MDB ölkələri İnstitutunun direktoru Konstantin Zatulin bildirib: “İndiki Belarus elitası nomenklaturanı getdikcə daha çox xatırladır. Əlbəttə, Lukaşenkonun prezidentliyinin ilk illərində Rusiya ilə münasibətləri inkişaf etdirmək üçün fəal çalışan insanlar bu nomenklaturanın zirzəmisində yer alıb. Beləliklə, bu gün siyasi və intellektual səlahiyyəti olmayan sırx icraçılar qalıb. Ancaq son vaxtlar Belarus elitası arasında “Belarus Rusiya deyil” ruhunda “belaruslaşma”nı inkişaf etdirən və ya Ukraynadan sonra ölkəni total qərbləşməyə yönəltmək istəyən insanlar meydana çıxıb”.

Xarakterik olaraq, son bir neçə ildə Aleksandr Lukaşenko vaxtaşırı gah Moskvaya meyllənir, gah da ondan uzaqlaşır. Eyni vaxtda iki stulda olduqca uğurla oturmağı bacarıb. Təhlükəsizlik və sərhədlər haqqında möhtəkirlik edən Minsk Moskvanı ondan üz döndərib Avropaya yönəlməklə hədələyi, “böyük qardaş”ın borcu xatırladıb, heç vaxt geosiyasi mübahisələrində Rusiyanın tərəfində durmayıb və bütün bunlara paradoksal olaraq, Rusiyadan daim subsidiyalar vasitəsilə maliyyə, müftə karbohidrogenlər, açıq bazar, kreditlər alıb, üstəlik, Rusiyaya qarşı tətbiq edilən sanksiyalar rejiminə görə zənginləşir.

İki müttəfiq ölkə arasındakı qəribə münasibətlər salnaməsindəki ən son qalmaqallardan biri Rusiya səfiri Mixail Babiçin məcburi istefasıdır. Babiç Rusiya-Belarus münasibətlərinə dair bir audit keçirdikdən sonra Belarus Respublikası Xarici İşlər Nazirliyinin nümayəndəsi onu “federal dairə ilə müstəqil dövlət arasındakı fərqi anlamayan hesabdar və perspektivli mühasib” adlandırıb.

Səfir tezliklə geri çağırılıb: Moskva yenidən güzəştə gedib. Rusiya iqtisadiyyatından əhəmiyyətli dərəcədə asılı olmasına, mədəni və dil yaxınlığına baxmayaraq, Belarus mümkün qədər MDB-dəki əsas müttəfiqi statusunu ləkələyir və Moskvanın bütün üstünlüklərindən istifadə edərək ondan daim məsafədə saxlayır.

Moskva həmişə Qərb istiqamətini strateji hesab edib və sərhədlərindən mümkün uzaqda təhlükəsizlik zonası yaratmaq üçün səy və pul ayırıb. Həm Ukrayna, həm də Belarus hərbi və tranzit mövqelərinə görə sövdələşiblər və bu, Kremldə anlayışla qarşılanıb. Ancaq NATO əsgərləri üçün körpü yaratma və ya Krımı amerikalılara təslim etməni qəbul etmək mümkün deyildi – bu düşüncələr daim rədd edilib. Axı, Rusiya Aİ ilə Assosiasiya Sazişinə qarşı çıxmayıb, yalnız öz bazarının maraqlarını nəzərə alınmasını istəyib.

Ancaq ən çox “sədaqət müqabilində neft” düsturuna görə məğlubiyyətə uğramışıq. Ukrayna elitasının merkantil genezisinin düzgün qiymətləndirilməməsi, Rusiya subsidiyaları və Lukaşenko klanının siyasi ambisiyaları ilə sıx bağlı olan Belarus iqtisadiyyatının perspektivlərini dərk etməmə buna təsir edib.

Mərkəzdənqaçma iqtisadi siyasəti

Lomonosov adına Moskva Dövlət Universitetinin dünya iqtisadiyyatı kafedrasının müdiri, iqtisad elmləri doktoru Sergey Afontsev deyir: “Postsovet elitasının ən vacib strategiyalarından biri yeni tərəfdaş ölkələrlə qarşılıqlı əlaqəni genişləndirmək və təkcə Rusiya istiqamətindəki iqtisadi əlaqələri tədricən azaltmaqla, iqtisadi mənbələrdən istifadə potensialının genişləndirilməsi ilə əlaqədardır. Bütün bu illər ərzində onlar davamlı olaraq digər istiqamətlərdə iqtisadi əməkdaşlığı artırmaq üçün əlavə imkanlar axtarırıblar. Bu, bir ölkə ilə ikitərəfli iqtisadi əlaqələrin nə qədər potensiala sahib olduğunu və bu potensialın daxilində hələ də istifadə edilməməsini göstərən ticarət və investisiya cazibə modellərində nəzərə çarpır”. Bu ölkələrin heç də hamısı həmin istiqamətdə eyni dərəcədə uğur sahibi deyil və demək olar ki, bütün respublikalar üçün belə iqtisadi siyasət yeni bir asılılığa çevrilib.

Buna baxmayaraq, son 30 ildə yalnız Gürcüstan və Ukrayna isteblişmenti Rusiya ilə demək olar ki, tamamilə qırılma qərarına gəlib. Postsovet elitasının əsas hissəsi isə münasibətlərin tamamilə dağılmasına səbəb olmayan, Kremllə məsafə saxlayan gözləmə mövqeyi tutub. Moskva da, öz növbəsində, qəribə bir şəkildə bu asılılıq kanallarını bir çox respublikaları Avrasiya xəritəsində saxlaya biləcək siyasi kapitala çevirə bilməyib.

Məsələn, Orta Asiya bölgəsi respublikaları Moskva ilə daim hərbi əməkdaşlıqda maraqlıdırlar: bu, yerli elitanın təkcə sonda “Çin tələsinə” düşmək deyil, həm də radikal terrorçu İslamın artan təhlükəsi qarşısında silahsız qalmaq qorxusundan irəli gəlir.

Sergey Masulov bildirir: “Orta Asiya regionunun bütün ölkələri üçün Çinə son dərəcə ehtiyatlı münasibətin milli mədəniyyət səviyyəsində qurulduğunu anlamaq vacibdir. Çin vektoru daim və çox ardıcıl hesablanır. Bu bölgə üçün İslam layihəsi haqqında danışsaq, o, xaricdən transfer deyil, içəridən yetişən bir layihə kimi də mümkündür.

Burada bir qayda olaraq, belə bir İslamın ifrat təhrif edilmiş şəkildə ortaya çıxdığını vurğulamağa dəyər – bu, əsas təhlükələrdən biridir. Buna görə də, yerli elita – əksər hissəsi, lakin tam deyil – həmişə yerli ənənəvi modellərə qurulan Quran İslamı təməlində birləşməkdədir və əksinə, ənənələri silmək və müxtəlif insanları silahlandırmağa qadir olan radikallaşmış İslama qarşıdır”.

Eyni şeyi Ermənistan haqqında da demək olar. Vadim Muxanov qeyd edir: “Yerevan Rusiya ilə yaxın münasibətlərdə maraqlıdır, çünki Moskva KTMT müqaviləsi çərçivəsində onun təhlükəsizliyinin demək olar ki, yeganə qarantı, ən vacib maliyyə və hərbi tərəfdaşıdır. Xatırladaq ki, Qarabağdakı müharibədən dərhal sonra Ermənistan dərhal Azərbaycanla, daha sonra Türkiyə ilə normal transsərhəd əməkdaşlığını itirib. Ölkə məngənədədir. Əslində, Ermənistanın iki güclü müttəfiqi var – İran və Rusiya. İrəvanın Rusiya ilə münasibətləri açıq şəkildə daha yaxşıdır”.

Bundan əlavə, Cənubi Qafqaz elitasını Moskva ilə əlaqə saxlamağa məcbur edən başqa bir amil, Rusiyada yaşayan çoxmilyonlu erməni, gürcü və azərbaycanlı diasporalardır və onlar ölkələrinin Moskva ilə münasibətlərin kooperasiya və yaxınlaşması istiqamətində axışında maraqlıdırlar.

Qırğızıstan, Tacikistan və Özbəkistanın işsizlik səviyyəsinin artması onlarda Rusiyanın əmək bazarından böyük asılılıq yaradıb. Rusiya əmək bazarının bu ölkələrdən miqrasiya üçün bağlanması sosial gərginliyin dəhşətli dərəcədə artmasına gətirib çıxaracaq ki, bu da təkcə inqilab doğurmayacaq, həm də xarici və daxili İslam aktyorlarının radikallaşmasına təkan verəcək. Düzdür, son illər bu ölkələrdən gələn əmək miqrasiyasının səviyyəsi durmadan azalmaqdadır: Rusiya bazarı getdikcə cəlbediciliyini itirir.

Ardı var

Tərcümə: Strateq.az