“Göründüyü kimi, ingilislər və fransızlar Kiyevə Rusiya ərazisinə daha əvvəl hücum etməyə icazə verməyə hazır idilər, lakin onlar tərəddüd edib, ABŞ-dən rəsmi icazə gözləyirdilər. Xüsusən də fransızlar bir ay əvvəl bəyan etmişdilər ki, istədikləri vaxt bu məsələyə yenidən baxa bilərlər. Düşünürəm ki, əslində Rusiyanın tanınmış ərazisindəki hərbi hədəflərə uzaqmənzilli raketlərin atılmasına icazəni hər üç ölkə - ABŞ, Böyük Britaniya və Fransa verib. Ancaq hücumlar üçün ərazi yalnız Kursk bölgəsi ilə məhdudlaşdı. Vaşinqton, Paris və Londonun Ukraynanın hər raket zərbəsinə veto hüququna malik olması faktını da demirəm. Yəni, Ukrayna Silahlı Qüvvələri tam əməliyyat azadlığına malik olmayacaq”.

“AzPolitika” xəbər verir ki, bunu “Haqqin.az”-a müsahibəsində belaruslu politoloq Aleksandr Fridman Rusiya - Ukrayna müharibəsi ətrafında gedən prosesləri şərh edərkən deyib.

Ekspert vurğulayıb ki, bununla belə Kiyevə uzaqmənzilli raketlərin tədarükü ilə bağlı konsensus yoxdur. O, xatırladır ki, bu mövzuda müzakirələr uzun müddətdir ki, davam edir, lakin kansler Şolts ukraynalılara “Taurus” uzaqmənzilli raketlərinin verilməsinin əleyhinədir. “Aydındır ki, o, kansler postunu tutduğu müddətdə Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə raket tədarükü olmayacaq. İmtinanın digər səbəbi Almaniyanın Fransa, Böyük Britaniya və ABŞ-dən fərqli olaraq nüvə dövləti olmaması və Rusiyanın əks hücumları zamanı daha həssas vəziyyətə düşəcəyidir”, - o əlavə edib.

Fridan xatırladıb ki, eyni zamanda Almaniya Kiyevi raketdən müdafiə sistemləri və Bundesverin təchiz olunmadığı digər silah növləri ilə təmin edir: “Xüsusən də almanlar Ukrayna Silahlı Qüvvələrini kamikadze dronlarla təmin etmək qərarına gəliblər. Görünür, onlar bu silahın əsl döyüşdə performansını görmək istəyirlər. Müsbət olarsa, Bundesver onları alacaq. Düzdür, hələlik Ukrayna ordusunun bu PUA-lardan konkret olaraq harada istifadə edəcəyi bəlli deyil. Məsələ burasındadır ki, kansler Şolts Rio-de-Janeyroda keçirilən sammitdə birbaşa bəyan edib ki, Almaniya Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə silahlarından Rusiya ərazisinə hücumlar üçün istifadə etməyə icazə verməyəcək. Nəticədə, Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin Kursk vilayətində kamikadze pilotsuz uçan aparatlardan istifadə edə biləcəyi sualı açıq qalır. Amma ümumilikdə Qərbin Ukraynaya yardımla bağlı strategiyasında təbii ki, ümumi dəyişiklik olub”.

Fridmanın fikrincə, ukraynalıların ilin sonuna qədər hərbi əməliyyatlarda ciddi dəyişiklik edə bilməsi ehtimalı azdır: “Böyük ehtimalla, Qərb Kiyevin mövqeyini Tramp Ağ Evə qayıtmazdan və Ukrayna ilə Rusiya arasında mümkün danışıqlara başlamazdan əvvəl gücləndirməyə çalışır. Ukraynalılar indi cəbhədə çox çətin vəziyyətə düşüblər. Ona görə də Rusiya ərazisinə zərbə endirmək icazəsi və Qərbin yeni silah yardımı elə bir vəziyyət yaratmalıdır ki, 2025-ci ilin yanvarına qədər Ukrayna Moskva ilə danışıqlar üçün az-çox əlverişli mövqedə olsun”.

- Ukrayna Silahlı Qüvvələri Rusiyaya qarşı NATO silahlarından istifadə etməklə nə qədər uzağa gedə bilər? Sizcə, Trampın andiçmə mərasimindən əvvəl də Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin xeyrinə hər hansı əsaslı dəyişiklik ola bilərmi?

- Düşünmürəm ki, ilin sonuna qədər ukraynalılar hərbi əməliyyatlarda ciddi dəyişiklik edə biləcəklər, onların bunun üçün çox az hərbi texnikası var. Qərb siyasətindəki əsas dəyişiklik Rusiyanın Kursk bölgəsində hücumunun qarşısını almaq istəyi ilə bağlıdır. Belə ki, danışıqlar aparılanadək Ukrayna Rusiya ərazilərini nəzarət altında saxlasın və bu ərazilər Rusiyanın tutduğu ərazilərlə dəyişdirilə bilər. Ruslar Ukrayna Silahlı Qüvvələrinin bölmələrini Kursk vilayətindən çıxara bilsələr, Kiyev danışıqlarda çox vacib kozırını itirəcək. Rusiya ərazisinə uzaqmənzilli raketlərin atılmasına icazə ona görə verilib ki, ukraynalılar Kursk bölgəsində rus bölmələri və KXDR kontingentinin hücumunu dəf edə bilsinlər.

- Putin nüvə silahından istifadə imkanlarının genişləndirilməsi haqqında fərman imzaladı və bu, kollektiv Qərbin son qərarına birbaşa reaksiya kimi görünür. Moskva Ukraynanın müttəfiqlərini cəzalandırmaq üçün daha nə edə bilər? Axı Kreml indiyə qədər səmimi şəkildə əmin idi ki, ancaq Rusiya, məsələn, Suriya və ya Ukraynanı bombalaya bilər...

- Moskva özü özünü elə vəziyyətə salıb ki, Qərbə cavab verməyə bilməz. Dünən filosof Aleksandr Duqin və başqaları Ukraynaya yeni və görünməmiş şəkildə necə ağır zərbə vuracaqlarını fəal şəkildə müzakirə etdilər. Ukraynaya nüvə zərbəsini təsəvvür etmək mənim üçün çətindir - düşünürəm ki, Putin çətin ki, belə bir addım atmağa cəsarət etsin. Təkcə ona görə ki, o, Ukraynanı Rusiya ərazisi kimi qəbul edir. Üzərində hökmranlıq etmək niyyətində olduğunuz ərazini nüvə zərbələrinə məruz qoymaq son dərəcə absurd olardı. Eyni zamanda, Kremlin təbliğatçıları ABŞ və Avropanı o qədər qəzəbli hədələyiblər və təhdid etməkdə davam edirlər ki, Rusiya ictimaiyyəti təbii ki, Qərb ölkələrinə qarşı hansısa görünməmiş addımları səbirsizliklə gözləyir. Hesab edirəm ki, bu təxribat, NATO ölkələrinin sərhədlərinin nümayişkəranə şəkildə pozulması və sair ola bilər. Qərb kəşfiyyat orqanları Rusiyanın eskalasiya planları ilə bağlı geniş məlumatlara malikdir. Məsələn, onlar nəinki NATO sərhədlərində istənilən təxribata, hətta alyans ölkələrindən birinin ərazisində əhalinin məskunlaşdığı ərazini ələ keçirməyə hazırdırlar. Bu eyni ssenarilərə Ukrayna ərazisinin kütləvi şəkildə bombalanması, Şimali Koreyaya bəzi müasir silah növlərinin ötürülməsi, KXDR qüvvələrinin Cənubi Koreyadakı Amerika hərbi obyektlərinə hücumu, Yəməndəki husilər tərəfindən Yaxın Şərqdəki Amerika obyektlərinin atəşə tutulması da ola bilər. Eyni zamanda, Moskvanın “adekvat cavab”la çox uzağa gedəcəyini düşünmürəm. Kreml üçün Qərbə doğru eskalasiya ilə həddi aşmaq təhlükəlidir.

- Bəs İran?

- Mən Tehranın Rusiyaya kömək etməyə tələsəcəyini düşünmürəm - İran rəhbərliyinin indi tamam başqa narahatlığı var. Bir sözlə, indiyədək Kremldən gələn bu təhdidlər Putinin ənənəvi blefini çox xatırladır. O hesab edir ki, Qərb qorxuya düşə bilər və buna görə də Ukraynanın müttəfiqlərinin mağaraya çəkiləcəyi ümidi ilə mütəmadi olaraq gərginliyi artırır. Axı Qərb, Rusiya liderinin fikrincə, zəif və qətiyyətsiz halqadır.

- Co Baydenin prezidentlik müddətinin bitməsinə cəmi iki ay qalıb və onun əlləri boşdur. ABŞ-nin hazırkı Prezidenti Ukrayna ilə bağlı daha hansı ciddi qərarı verə bilər?

- Fakt budur ki, indiyə qədər Bayden administrasiyasının bütün strategiyası Rusiya - Ukrayna müharibəsinin gedişatına ciddi nəzarət etməkdən ibarət olub. Bayden Ukraynaya kömək etdi, lakin eyni zamanda qırmızı xətləri keçməməyə və məsələni Moskva ilə açıq münaqişəyə aparmamağa çalışdı. Eyni zamanda, Bayden Rusiya ərazisinə Amerika ATACMS raketləri ilə hücum etmək icazəsi verdi. İndi sual yaranır, Rusiyanın cavabı necə olacaq? Əgər cavab zəif və inandırıcı deyilsə, onda bəlkə də Qərb daha da irəli gedəcək, çünki onun arsenallarında olan raketlərin məsafəsi 300 kilometrlə məhdudlaşmır. Əgər Putinin cavabı sərt olarsa və o, Ukraynaya və ya Qərbə qarşı görünməmiş bir hücum edərsə, Kiyevə daha da güclü silahlar tədarük ediləcək. Bir sözlə, Putin elə bir vəziyyətə düşdü ki, oyun qaydalarını o müəyyənləşdirmir, ona diqtə olunur.

- Sizcə, Ukraynada müharibə nə vaxt və ən əsası hansı şərtlərlə bitə bilər?

- Həm Rusiya tərəfindən təklif olunan, həm də Donald Tramp və Prezident Ərdoğanın adından səslənən müharibəni bitirmək planlarından belə nəticə çıxır: Rusiya ələ keçirdiyi ərazilərə nəzarət edir, lakin Ukraynanın qalan hissəsini itirir, çünki xarici hərbi qüvvələr onun ərazisinə gətiriləcək, onların nəzarət etdiyi ərazi Rusiya Federasiyası və Ukrayna qoşunları üçün demarkasiya zolağına çevriləcək.

Belə anlayıram ki, Ərdoğanın planı, bunu dilə gətirməsə də, o, türk qoşunlarını Ukraynaya göndərməkdən ibarətdir. Təbii ki, Putin üçün bu variant Ukrayna ərazisində Britaniya və ya Fransa qoşunlarının olmasından daha məqbuldur. Digər tərəfdən, Türkiyə NATO ölkəsidir və Putinin bu vəziyyəti qəbul etməyə hazır olacağını düşünmürəm. Deməli, Ərdoğanın planı, böyük ehtimalla, rədd ediləcək. Öz növbəsində Donald Tramp da az-çox kompromis variantı təklif edə bilər. Rusiyanın onu qəbul etmə şansları az olsa da var...

- Ukraynanın özü Moskva ilə danışıqlara hazırdırmı?

- Prinsipcə, bəli. Onlar başa düşürlər: Rusiya Trampın və ya Ərdoğanın şərtlərini qəbul etməsə, o zaman onu məcbur etməyə başlayacaqlar. Və Tramp bunu çox sərt şəkildə necə edəcəyini bilir. Və bu məcburiyyətin rıçaqlarından biri bu yaxınlarda Ukraynanın dilə gətirdiyi Amerika silahlarının Ukraynaya tədarükü ola bilər…

- “Tomaqavk” qanadlı raketlərini nəzərdə tutursunuz?

- Tamamilə mümkündür. Eyni zamanda, Rusiya Federasiyasına iqtisadi təzyiqlər artacaq. Təbii ki, Ukraynada müharibəyə son qoymağı əsas məqsədlərindən biri kimi elan edən Tramp Ukrayna Silahlı Qüvvələrini çoxlu sayda yüksək dəqiqlikli silahlarla təmin etməkdə maraqlı deyil. Amma vəziyyət elə inkişaf edə bilər ki, onun başqa yolu qalmaz. Trampın planına görə, Putinin özününkü hesab etdiyi dörd Ukrayna regionundan Rusiya yalnız ikisini - Donetsk və Luqanskı alacaq. Və rus qoşunları Xerson və Zaporojye vilayətlərindən çıxarılmalıdır və burada müharibə başa çatır. Amma bu, Ukraynanın 4 vilayətini konstitusiyaya əsasən Rusiya torpağı elan edən Putinə yaraşmaz, baxmayaraq ki, Zaporojye vilayətində ruslar bir dənə də olsun böyük şəhəri tutmamışdı və rus qoşunları Xerson vilayətindən geri çəkilmişdi. Moskva isə bu iki regiondan imtina etsə, belə çıxır ki, Putin Ukraynaya... Rusiya torpaqlarını verir. Ona görə də Putin üçün yeganə məqbul variant Ukraynanın Zaporojye və Xerson vilayətlərindən tamamilə çıxarılması, həmçinin Luqansk və Donetsk vilayətlərinin tamamilə Rusiyaya verilməsi olaraq qalır. Qərb isə bununla razılaşmayacaq. Tramp Rusiyanın Ukraynanın NATO-ya üzv olmaması tələbini qəbul edə bilər. Lakin o, Putinin Ukraynada rus dilinə ikinci dövlət dili statusu verilməsi kimi tələblərini heç vaxt qəbul etməyəcək. Amerika baxımından bu, tamamilə absurddur.

- Bəs Rusiya ordusu cəbhənin bütün sahələrində irəlilədiyi halda Putin niyə hər hansı sülh planlarını qəbul etməlidir?

- Əgər Putin bu tələblərdə israr edərsə və Qərbin şərtləri ilə razılaşmasa, Tramp və onun ətrafı “B planı”na keçməli və sanksiyaları mümkün qədər sərtləşdirməklə Rusiyanı güzəştə getməyə məcbur etməli olacaq. Məsələn, Tramp dünya neft bazarını tamamilə çökdürə və bununla da Rusiyaya güclü iqtisadi zərbə vura bilər. Digər bir məcburiyyət rıçaqı Ukrayna Silahlı Qüvvələrinə silah tədarükünün kəskin şəkildə artırılmasıdır. Və bu baxımdan Baydenin Rusiya ərazisini vurmaq icazəsi Trampın işinə yaraya bilər. Yəni o, həmişə Putinə deyə bilər ki, Baydenin qərarını ləğv etməyə və ya əksinə, onu qüvvədə saxlamağa və Kiyevi daha yüksək dəqiqlikli uzaqmənzilli raketlərlə təchiz etməyə başlamağa hazırdır.

Xatırlatmaq istərdim ki, Obamanın dövründə demokratlar administrasiyası Ukraynaya hərbi yardım haqqında çox danışırdı, amma praktiki olaraq heç nə etmədilər. Yəni Barak Obamanın dövründə Kiyev real hərbi yardım almırdı. Lakin Tramp administrasiyası Ukraynanı öldürücü silahlarla təchiz etməyə başladı. Deməli, bu mənada Donald Trampın planı rədd edilərsə, onun necə davranacağını heç kim bilmir. Düşünürəm ki, Ərdoğan öz planını Trampla razılaşdırıb, çünki Türkiyə Prezidentinin təklifi Donald Trampın təklif etdiyi ilə üst-üstə düşür və yeri gəlmişkən, türk qoşunlarının Ukraynaya girəcəyi təqdirdə etiraz etməyəcək. Kiyev yəqin ki, demarkasiya xəttində amerikalıları, polyakları və ya ingilisləri görmək istəsə də, NATO-nun mühüm hissəsi kimi Türkiyə ordusu da onlara tam uyğun gəlir.

Rusiyaya gəlincə, artıq dediyim kimi, Ukrayna ərazisində hər hansı xarici qoşunların olması qətiyyən yolverilməzdir. Çünki orada kimin olmasından asılı olmayaraq, bu o demək olacaq ki, NATO Rusiya Federasiyasının təkcə qərbinə deyil, həm də cənub sərhədlərinin bir hissəsinə nəzarət edir. Putinin məntiqi aydındır: bu gün onlar türklərdir, sabah isə onların yerini müttəfiqləri olan amerikalılar və ya ingilislər tutacaq. Bəli, Türkiyənin siyasəti dəyişə bilər, baxmayaraq ki, indi də Rusiya - Türkiyə münasibətləri heç də hamar deyil.

- Yəni Rusiya Ərdoğanın və ya Trampın planını qəbul etsə, o zaman Konstitusiyanın mətninə uyğun olaraq Rusiya Federasiyası ərazi bütövlüyü pozulmuş dövlətə çevriləcək?

- Düzdür. Rusiya dünya ictimaiyyətinin qarşısına öz suveren ərazilərinin bir hissəsini vermiş dövlət kimi çıxacaq və bu, Prezident Putin üçün məğlubiyyət demək olacaq. Ümumiyyətlə, əgər Putinin bu müharibədə qarşıya qoyduğu bəyanatlardan və tapşırıqlardan çıxış etsək, onda söhbət Ukraynanın birmənalı olaraq Rusiyanın maraqları orbitinə qayıtmasından gedirdi. Düşünürəm ki, Putin üçün ilk növbədə Ukrayna ərazisi yox, bu ölkə üzərində siyasi nəzarət əsas olub. Bəs o Qərbin və ya Türkiyənin sülh təkliflərini qəbul etsə, son nəticədə nə əldə edəcək? Heç kimin tanımadığı ilhaq edilmiş bölgələr? Heç bir Qərb ölkəsinin Ukrayna ilə Rusiya arasında dövlət sərhədini heç vaxt nəzərdən keçirməyəcəyi demarkasiya xətti? Xerson və Zaporojye vilayətlərinə tam nəzarətin olmaması sadə ruslar tərəfindən öz Konstitusiyasının pozulması kimi qəbul ediləcək? Bundan sonra məntiqli sual yarana bilər: nə üçün böyük nüvə dövləti özününkü hesab etdiyi ərazilərin bir hissəsinin işğalına icazə verə bilər?

Ukraynanın NATO-ya daxil olması ilə bağlı fasiləyə gəlincə, alyansda bu məsələdə konsensus olmayıb. İstənilən halda Tramp və ya Ərdoğanın planı ilə NATO qoşunları Ukraynaya daxil olarsa, Kiyev külli miqdarda Qərb silahlarını almağa və ordusunu yenidən təchiz etməyə başlayacaq. Bu, əlbəttə ki, müharibənin ən yaxşı nəticəsi olmasa da, nisbətən məqbul variantdır. Kiyevin on ildən iyirmi il müddətinə NATO-ya müraciət etməsinə moratorium qəbul edilsə belə, bu, heç bir halda NATO ölkələrinin Ukraynaya intensiv hərbi yardım göstərməsinə maneə olmayacaq. Tramp və Ərdoğan təkid edirlər ki, Ukrayna özünü effektiv şəkildə müdafiə etmək imkanına malikdir, ona görə də Kiyev müasir silahlar alacaq. Yeganə sual ondan ibarətdir ki, onu kim təmin edəcək - amerikalılar, fransızlar, yoxsa türklər?