SURİYAYA HƏRBİ MÜDAXİLƏNİN 5-Cİ İLDÖNÜMÜ:Rusiya bu müddət ərzində nə qazandı?

Çarlz R. Lister
Yaxın Şərq İnstitutunun Terrorizmə Qarşı Mübarizə Şöbəsinin Müdiri
“Şərqül-Əvsat”, 16.08.2020-ci il
 
2015-ci ildən əvvəl Rusiya Orta Şərqdə əhəmiyyətsiz bir oyunçu idi. Bölgədəki ölkələrə və millətlərə önəmli təsir göstərə biləcək heç bir vasitə və etibara malik deyildi. Bu iddia dünyanın digər bölgələri üçün də keçərli idi.
Lakin Kreml 2015-ci ilin sentyabrında “terrorizmlə mübarizə” bəhanəsiylə Suriyaya hərbi müdaxilə etməklə vəziyyəti dəyişdi. Rusiyanın Suriyaya müdaxiləsi İranla sıx əlaqədə və daxili çöküş ərəfəsində olan Bəşər Əsəd rejiminin açıq dəvəti ilə reallaşdı. Təxminən bir ildə Suriya vətəndaş müharibəsindəki tarazlıqlar Rusiyanın sayəsində rejimin xeyrinə dəyişdi. Bu vaxta qədər Suriya müxalifətini dəstəkləyən “qərb cinahının” uğursuzluğu görünmürdü. Rusiyanın müdaxiləsi ilə Qərbin müxalifəti kifayət qədər dəstəkləmədiyi məlum oldu.
Bu tarixdən etibarən Rusiyanın Yaxın Şərqdəki nüfuzu və etibarında əhəmiyyətli bir artım müşahidə edildi. Moskva hələ də Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) ilə rəqib və ya ona bərabər olmaqdan uzaq görünsə də, aqressiv davranışı, sürətli cavabları, sözü ilə siyasəti arasında uyğunluq ona mövcud gücünün üzərində diqqət ayırmağa şərait yaratdı. Belə demək mümkünsə, Rusiya son illərdə Orta Şərqdə az məsrəflə yüksək təsir gücü yaratmağı bacardı.
Rusiyanın son illərdə Yaxın Şərq barədə verdiyi açıqlamalarda “daxili işlərə müdaxilə və bitərəflik” prinsipi əks olunur. Rusiya bu ifadələrlə ABŞ-ın bölgədə atdığı addımlarını təkrarlamağa və Vaşinqtonun müttəfiqlərini öz tərəfinə çəkməyə çalışır. Məlum olduğu kimi, Rusiya da bir çox dövlət kimi ABŞ-ın Əfqanıstan, İraq və Liviyaya müdaxilələrinə etiraz edib. Ancaq Rusiyanın etirazının əsas səbəbi sözügedən ölkələrin milli müstəqilliyindən çox, ABŞ-ın artan regional təsirindən duyduğu narahatlıq və əndişələrdir.
Rusiya Suriyaya müdaxiləsi üçün “terrorla müharibə”ni bəhanə gətirsə də, ilk illər ABŞ-ın rəhbərlik etdiyi koalisiyanın dəstəklədiyi əsas müxalifət hərəkatına qarşı sərt hərbi üsullara əl atdı. O dövrdə artan İŞİD, əl-Qaidə kimi terror təşkilatları Rusiyanın əsas hədəfləri arasında deyildi. Beləliklə, hər kəs Rusiyanın niyyətinin nə olduğunu görə bildi.
Sonrakı illərdə Rusiya ABŞ-ın Suriya ilə bağlı qərarlarına sərt müqavimət göstərdi. BMT Təhlükəsizlik Şurasının bir çox qətnaməsini pozdu, BMT-nin aclıqdan əziyyət çəkən milyonlarla insana verdiyi yardımın qarşısını aldı, Türk ordusunu ABŞ-ın təsir dairəsindəki bölgələrdə əməliyyatlar keçirməsinə təşviq etdi
Rusiyanın Suriya siyasəti çoxları tərəfindən tənqid olunsa da, bu siyasətin təsiri böyük dərəcədə bəllidir. Güclü diplomatik ardıcıllıq, qəddar hərbi müdaxilə, yüksək dozada dezinformasiya ilə birlikdə bütün bu elementlər Rusiyanın qorxutmasına və hətta bir çox rəqibinin məğlub olmasına kömək etdi. ABŞ-ın o zamankı dövlət katibi Con Kerri Rusiyanın Suriyaya girməsindən bir il keçmədən həmkarı Sergey Lavrovla kompromis əldə etmək üçün səy göstərirdi. Altı aydan sonra ABŞ rəsmiləri Rusiyanın “gərginliyi azaltmaq” təklifini təsdiqləməyə hazırdılar. Halbuki Rusiyanın təklifi Suriya müxalifət qruplarını bölməklə təsirsiz hala gətirmək idi.
O vaxtdan bəri Qərb müdaxiləsinin və rejim böhranının minimum səviyyəyə enməsi, Rusiya-İran-Türkiyə formatında Astana danışıqlarının başlaması ilə, demək olar ki, Qərb Suriya mövzusundan geri çəkildiyini təsdiqlədi.
Məlum olduğu kimi, Rusiya ABŞ-ın və Avropa müttəfiqlərinin daxili işlərinə qarışmaqda ittiham olunur. Eyni zamanda Rusiya Orta Şərqdə və Afrikada mürəkkəb müdaxilələrə imza ataraq Qərb dünyasının diqqətini əsl hədəfdən yayındırır, beləcə fürsətdən yararlanaraq yeni qazanclar əldə edir.
Rusiyanın Əfqanıstanda Amerika hərbçilərini öldürməyə görə Taliban yaraqlılarına maddi mükafat təklif etdiyi belə iddia olunur. Kreml Xəlifə Həftərin Liviya Milli Ordusunu dəstəkləmək üçün Vaqner döyüşçülərini Liviyaya göndərir. Rusiyanın məqsədi Qərb siyasətinə meydan oxumaq və onun mənbələrini tükəndirən və xarici siyasətinə xələl gətirən bataqlıqlar yaratmaqdır. Beləliklə, Rusiya Qərb blokunun bölgədən çıxmasının yaratdığı boşluqları dolduracağına və yeni fürsətlər qazanacağına ümid edir.
Rusiyanın Suriyaya müdaxiləsinin beşinci ildönümü yaxınlaşdıqca, Kremlin yubiley təbriki çıxışı üçün istifadə edəcəyi çox şey var. İndi Rusiyanın Suriyada əsas qərarverici və vasitəçi güc olduğunu, həmçinin İran, Türkiyə, İsrail, Misir və körfəzin digər ölkələri ilə əlaqələrini gücləndirildiyi ifadə etmək olar.
Rusiya silah sənayesi Suriyada bir çox bölgədə fəal şəkildə satılan yeni silah sistemlərini sınamaq üçün inanılmaz imkanlar tapdı. Trump rəhbərliyi 2017-ci ildən bəri Rusiyaya mənalı bir maneə törədən cavab vermək üçün az iş gördü və ABŞ prezident seçkilərinin üç aydan bir baş tutması bu tendensiyanın bir müddət davam edəcəyini göstərir.
Rusiya silah sənayesi Suriyanın bir çox bölgədə yeni silah sistemlərini sınamaq üçün inanılmaz imkanlar qazandı. Bu təcrübələr silah bazarında onun işinə yaradı. Tramp rəhbərliyi 2017-ci ildən bəri Rusiyaya təəccüblü şəkildə çəkindirici cavab vermək üçün az iş gördü və üç aydan sonra keçiriləcək prezident seçkiləri müddətincə bu tendensiyanın davam edəcəyi güman olunur.
Rusiya Suriyaya müdaxiləsindən bəri əhəmiyyətli qazanclar əldə etsə də, strateji qələbə hələ çox uzaqdadır. Əslində Rusiyanın Qərbi yönləndirməyə çalışdığı bataqlıqlar, ilk uğurları getdikcə daha mürəkkəb və çətin vəziyyətə düşdüyü Suriya və Liviya bölgəsində özünə zərər verməyə başlayıb.
Liviyanı müdafiə edən Türkiyənin Milli Konsensus Hökuməti ilə bağlı qərarı Həftərin uğurlarını zəiflətdi. Liviya Milli Ordusu bu durum qarşısında məsrəfli bir çıxmaza sürükləndir. Suriyada Əsəd qaçılmaz məğlubiyyətdən xilas ola bildi, amma Əsədin qorunması üsulları Suriya iqtisadiyyatının çökməsi və demək olar ki, bütün dünya tərəfindən antipatiya ilə qarşılanan bir hökumət mənzərəsi ortaya çıxardı. Baas rejiminin bütün siyasi təşəbbüslərə, o cümlədən Rusiyanın dəstəklədiyi təşəbbüslərə mane olması ciddi bir böhrana və tükənməyə işarə edir. Bir sözlə, Suriya və Liviyada tunelin sonunda “işığın” olmaması Rusiyanın “xarici müdaxiləyə qarşı müqavimətinin” əvvəllər etiraz etdiyi ABŞ-ın müdaxilələri ilə eyni taleyi bölüşə biləcəyini göstərir.
 
Tərcümə Strateq.az-ındır.