BELARUS ÜÇÜN “ERMƏNİSTAN MODELİ”:keçmiş xarici işlər naziri Avropa İttifaqı rəsmilərinə xəbərdarlıqlar edir

Karl Bildt
“Project Syndicate”, 18.06.2020
 
Belaruslar görünməmiş sayda küçələrə çıxdığından və dövlət zorakılığına məruz qalmaqdan qorxmadığından prezident Aleksandr Lukaşenkonun seçkinin nəticələrini oğurlamaq və hakimiyyət müddətini uzatmaq istəyi uğursuzdur. Bütün standartlara görə, artıq onun iqtidarda sayılı günləri qalıb.
Təqlidçilər Belarusdakı vəziyyəti müvafiq olaraq 2004-05 və 2014-cü illərdə Ukraynanın Narıncı və Maydan inqilabları ilə müqayisə edirlər. Ancaq Belarus Ukrayna deyil və Maydan modelini Minskdə, habelə digər Belarus şəhər və qəsəbələrində tətbiq etmək doğru deyil.
Korrupsiya və idarəetmə ilə bağlı daxili məsələlər, şübhəsiz ki, Soyuq müharibədən sonra Ukraynanın siyasi inkişafında mühüm rol oynayıb, amma əsas müəyyənedici amil – ölkənin Avropaya qatılmaq istəyi olub. Maydan hərəkatı o zamankı Ukrayna prezidenti Viktor Yanukoviçin Avropaya inteqrasiya və islahat xəttinə arxa çevirmək cəhdinə birbaşa cavab idi. İnqilabçılar Avropa İttifaqı bayrağı altında açıq şəkildə səfərbər olublar.
Belarusdakı üsyan fərqlidir. Daxili narahatlıqlar daha ciddi rol oynayır, ölkənin Avropaya və ya Rusiyaya yönəlməsi ilə bağlı suallar demək olar ki, yoxdur. Belaruslar, getdikcə cəmiyyətlə təmasını itirən bir adamın 26 illik hakimiyyətindən beziblər. İnqilabın bayrağı tezliklə ölkənin rəsmi bayrağı olacaq (1918 və 1991-95-ci illərdə olduğu kimi) qadağan olunan ağ-qırmızı-ağ Belarus bayrağıdır. Həqiqətən, başqa heç bir plakat belə bir möhtəşəm görünüş yaratmayıb.
Hər bir siyasi inqilab öz yolunu tapmalı olsa da, kənar müşahidəçilərin nə baş verə biləcəyini başa düşməsinə kömək edəcək modellər mövcuddur. Belarus Ukraynaya deyil, əksinə, mən 2018-ci ilin yazında kütləvi nümayişlərin prezident Serj Sarkisyanın istefasına səbəb olduğu və ölkə üçün yeni demokratik dövrün başlanmasına bənzər bir analoq təqdim edərdim.
Ermənistan həm tarixi, həm də strateji səbəblərə görə həmişə Rusiya ilə yaxın münasibətlərə sahib olub. 2013-cü ildə ölkə, Gürcüstan, Moldova və Ukrayna kimi, Aİ ilə dərin və hərtərəfli sərbəst ticarət müqaviləsi bağlamaqdan imtina edib, bunun əvəzinə, Rusiyanın rəhbərlik etdiyi Avrasiya İqtisadi Birliyinə (AİB) qatılıb.
2018-ci il hadisələri zamanı keçmiş sovet respublikasında başqa bir “rəngli inqilab”ın qarşısını almaq üçün Rusiyanın hansısa şəkildə müdaxilə edəcəyi barədə əsaslı qorxular var idi. Ancaq Ermənistanın geosiyasi istiqaməti dəyişməyə hazırlaşmadığı üçün Kreml özünü təmkinli aparıb.
Ən yaxşı şəraitdə “erməni inqilabı” Belarus üçün şablon təqdim edə bilər. Ani məqsəd – keçid administrasiyasının beynəlxalq monitorinq altında yeni prezident seçkilərinə yol açmadır. Düzgün prosesi təmin etmək üçün Belarusun xarici istiqamətini masadan kənarda saxlamaq lazımdır. Seçki və daha geniş mübarizə yalnız ölkə daxilindəki demokratiya ilə əlaqəli olmalıdır və başqa heç nə.
“Ermənistan modeli” üçün şərait yaratmaq naminə Aİ sanksiyaları diqqətlə hazırlamalı, yalnız seçkinin saxtalaşdırılması və etirazçılara qarşı zorakılıqla bağlı məsuliyyət daşıyan və bunda iştirak edən şəxsləri hədəfə almalıdır. Belarus cəmiyyətinə və iqtisadiyyata daha böyük ziyan vuracaq hər hansı bir hərəkət əks nəticə verə bilər.
Üstəlik, Avropa və digər Qərb dövlətləri yeni demokratik Belarusun hələ də ən azından indiyə qədər Rusiyadan iqtisadi olaraq asılı qalacağını qəbul etməlidir. Belarus iqtisadiyyatının modernləşdirilməsi üçün çoxdan tələb olunan islahatlar tədricən AİB çərçivəsində bu əlaqəni daha balanslı hala gətirəcək.
Aİ-Ukrayna tipli birlik müqaviləsi seçim olmayacağından prioritet olaraq Belarusu Dünya Ticarət Təşkilatına daxil etmək və Beynəlxalq Valyuta Fondu vasitəsi ilə ona dəstək vermək lazımdır. Bu proseslərin hər ikisi daxili iqtisadi islahatlar üçün şərait yaradacaq və ümid budur ki, demokratik rejim onları tez qəbul edəcəkdir.
Demokratik inqilabdan sonra Ermənistan paytaxt İrəvandan kənarda yerləşən Rusiya hərbi bazasına ev sahibliyi etməyə davam edib. Rusiyanın Belarusda hərbi iştirakı olmasa da, kiçik hava qüvvələri bölməsi və 2 strateji obyekti ilə açıq təhlükəsizlik maraqları var. Başqası üçün təhlükə yaratmayan bu və buna bənzər müdafiə məsələlərində, mövcud tənzimləmələrin yerində qalmaması üçün heç bir səbəb yoxdur.
Rusiya prezidenti Vladimir Putinin Belarusda erməni tipli siyasi keçidi qəbul edib-etməyəcəyi sualı, təbii ki, açıq qalır. Onun ətrafındakılar yəqin ki, ölkənin NATO-nun əlinə keçməsi haqqında paranoik xəbərdarlıqlar edirlər. Hər hansı bir demokratik sıçrayışın qarşısını almaq üçün qəddar basqıya çağıranların yaxasından yapışmaq üçün Qərb hələ də Rusiya ilə sıx əlaqələri seçən demokratik Belarusu dəstəkləyəcəyini açıq şəkildə bildirərək diplomatiyasında fəal olmalıdır.
Belarusdakı vəziyyət geosiyasi mübarizə deyil. Bu, Belarus xalqına və legitimliyini itirmiş rejimə aid daxili məsələdir. Qərb diplomatiyası Belarus xalqına demokratik nəticəyə gəlməsinə kömək edə bilər, ancaq bu siyasət ağılla aparılsa.
Tərcümə: Strateq.az