Dünya birliyi səyləri birləşdirərək, demək olar ki, son dövrlərin ən mühüm təhlükələrindən birini dəf etdi - qlobal iqtisadiyyatı arxası üstə qoymağa hazırlaşan neft müharibəsinin qarşısını aldı. Bu gün hamı başqa bir təhlükəni - koronavirus pandemiyasını aradan qaldırmaq üçün bütün ölkələrin səylərini birləşdirməsinin zəruriliyindən danışır. Bundan sonra, yəqin ki, dünya məhv edilmiş iqtisadiyyatı da birgə bərpa etməli olacaq. Ancaq bu da bəşəriyyətin yaxın gələcəkdə həll edəcəyi son problem deyil.

dünya ikinci bəlaya qalib gələ bilmir

Beynəlxalq Maliyyə İnstitutunun (IIF) son məlumatları açıqlanıb. Əhalinin, şirkətlərin, maliyyə təşkilatlarının və bütün ölkələrin hökumətlərinin ümumi borcları mütləq rekordu bir daha təzələdi - 255 trilyon dollar. Bu qorxu saçan göstərici bankların faiz dərəcələrini aşağı salmaqla koronavirus epidemiyası ilə məhv edilən iqtisadiyyatı dəstəkləmək cəhdləri sayəsində əldə edilib. Yer üzündə hər bir sakinin 30-40 min dollar borclu vəziyyətə düşdüyü bir vaxtda bu tamamilə dözülməz bir məbləğdir. Virtualaz.org istənilən vaxt partlaya biləcək borc qabarmasının əsassız artması barədə dəfələrlə xəbərdarlıq edib. Ancaq indi bu qabarma artıq güclü bir bomba halına gəlib, hansı ki, partlaması koronavirus səbəbilə tükənmiş qlobal iqtisadiyyatı məhv edə bilər.

Bu barədə danışmaq üçün hər cür əsas var – söhbət qlobal ÜDM-in 322 faizindən gedir. Ekspertlər bu göstəricini kritik hesab edirlər, o, 2008-ci il maliyyə böhranına qədər olandan 40% çoxdur. Üstəlik, borclar sürətlə artır. Əgər 2018-ci ildə cəmi 3,3 trilyon dollar borc artmışdısa, 2019-cu ildə bu 10,8 trilyon dollar olub. Bu il bu rəqəm 20 trilyon dolları asanlıqla aşa bilər, çünki Qlobal iqtisadiyyatın tənəzzülü səbəbindən bir çox mərkəzi banklar çap maşınlarını tam olaraq işə salıblar. Kreditləşmənin artmasının əsas səbəbi mərkəzi bankların iqtisadiyyatın canlanmasına yönəlmiş siyasətidir. Aşağı faiz kreditləri daha əlçatan edir, daxili tələbatı və investisiyanı stimullaşdırır.

bütün dövlətlər və şirkətlər borca girirlər

Ancaq hamı borca girir - həm şirkətlər, həm də dövlətlər. Üstəlik, varlılar daha çox borc alırlar. Borc artımının 60%-ni ABŞ və Çin təmin etdi. İnkişaf etməkdə olan ölkələr də öz töhfələrini verdilər - 3,4 trilyon dollardan 71 trilyona qədər. Düzdür, onlarda ÜDM ilə nisbət daha təvazökardır - cəmi 220%. Ancaq problem ondadır ki, epidemiya səbəbindən yenidən maliyyələşdirmə böhranı riski kəskin şəkildə artdı: bir çox ölkə və şirkətlər əvvəlkini ödəmək üçün yeni kreditlər cəlb edə bilməyəcəklər. Halbuki ilin sonuna qədər 20 trilyon dollardan çox istiqraz və kreditlər ödənilməlidir, bunun da 4,3 trilyonu inkişaf etməkdə olan bazarlardadır. BVF və Dünya Bankı pandemiya ilə əlaqədar artıq anti-böhran proqramlarına çoxlu pul xərcləyirlər. Bəs yeni kreditləri kim verəcək?

Qlobal iqtisadiyyat üçün ən böyük təhlükə ABŞ-ın borcudur - ölkə ÜDM-sinin 327% -i qədər və ya 77 trilyon dollar, bundan təxminən 24 trilyonu dövlət borclarıdır. 2028-ci ilədək amerikalılar dövlət büdcəsinin beşdə birini yalnız faiz ödəmələrinə xərcləyəcəklər, onun kəsiri artıq 1 trilyon dollara (ÜDM-in 4.6% -i) çatıb və borclanma dərəcəsi müharibələr və tənəzzül dövründəki vəziyyətə yaxınlaşıb. Və beynəlxalq strukturların proqnozlarına görə, koronavirusla mübarizə tədbirləri kəsiri 3,5 trilyon dollara və ya ÜDM-in 16% -inə çatdıracaq. Bu isə defolt və iflas təhlükəsi yaradan dövlət borcunu yalnız artırmağa məcbur edəcək.

BVF-nin məlumatına görə, pandemiya demək olar ki, iqtisadiyyatı iflic edib, tənəzzül başlayıb. Asiya İnkişaf Bankının məlumatına görə, koronavirusdan ümumi itki 4 trilyon dollara yaxındır. Qlobal borc isə artmaqda davam edir. Təkcə ötən ay dünyada suveren borc problemləri, COVID-19-un iqtisadi təsirinin qarşısını almaq üçün dövlətlər tərəfindən cəlb edilən rekord səviyyəyə - 2,1 trilyon dollara çatdı və bu məbləğ artacaq. Hakimiyyətlər, pandemiya ilə məhv edilən iqtisadiyyatı dəstəkləmək üçün misli görünməmiş maliyyə və  maliyyə-kredit tədbirləri görürlər. G20 ölkələri iş yerlərinin itirilməsindən və gəlirdən dəyən zərərləri azaltmaq üçün bazarlara 5 trilyon dollardan çox pul yatıracaqlar. Bəlkə də bu mövcud böhran vəziyyətindən çıxmağa kömək edəcək. Amma nəyin hesabına? Aşağı faiz dərəcələri və qeyri-sabit maliyyə şərtləri səbəbindən birinci rübdə ümumi dünya borcu, əsasən qeyri-maliyyə sektoru hesabına 257 trilyonu keçəcək. İlin sonuna qədər isə o, ÜDM-in 342% -inə çatacaq. Yəni, yeni ilədək dünya indikindən 3,5 dəfə çox borclanacaq...

Məmməd Əfəndiyev

Virtualaz.org