Bayden komandasının ilk anonsları:AVROPA PARLAMENTİ YENİ ADMİNİSTRASİYANI YENİ XARİCİ SİYASƏTƏ ÇAĞIRIR

Eldar Məmmədov
“Responsible Statecraft”, 22.01.2021
 
Bayden administrasiyası xarici siyasət, o cümlədən Avropa və Yaxın Şərqlə münasibətlər barədə fikirlərini ortaya qoyarkən, Avropa Parlamenti Aİ-nin ortaq xarici və təhlükəsizlik siyasəti ilə bağlı illik hesabatını qəbul edib. Sənəd Rusiya və Çin dezinformasiyalarına qarşı mübarizə, kibertəhlükəsizlik və iqlim diplomatiyasını gücləndirmək ehtiyacından tutmuş liberal beynəlmiləlçi mövzulara dair məlumatları lazımi qaydada əks etdirsə də, Avropa millət vəkilləri Yaxın Şərqlə bağlı bəzi diqqətəlayiq mövqelər tutub.
Atlantik okeanın hər iki tərəfindəki hökumətlər ona riayət edərsə, bu, problemli bölgəyə qarşı daha təmkinli Qərb siyasətinə yol açıla bilər; öz növbəsində, regional oyunçuları müəyyən dərəcədə hərbisizləşməyə və qarşılıqlı razılığa yönəldər.
Xüsusilə, Avropa Parlamentinin xarici əlaqələr komitəsinin sədri David MakAllisterin hazırladığı hesabat Qərb hökumətlərinin Yaxın Şərqdəki iki əsas antaqonist ölkənin – Səudiyyə Ərəbistanı və İranın münasibətlərində hökm sürən disbalansı aradan qaldırır.
Beləliklə, Səudiyyə Ərəbistanı Aİ tərəfdaşı sayılsa da, hesabatda Səudiyyə Ərəbistanının rəhbərlik etdiyi koalisiyanın Yəməndə apardığı müharibə qəti şəkildə qınanır. Bu, koalisiya və husilər daxil olmaqla, digər aktyorların törətdiyi müharibə cinayətlərinə görə məsuliyyətə cəlbi tələb edir.
Avropa Parlamenti üzvləri Aİ və üzv ölkələrə Yəməndəki vəziyyətin Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinə göndərilməsini dəstəkləməyə çağırır. Hərbi cinayətlərdə iştirak edən Səudiyyə Ərəbistanı və Əmirlik səlahiyyətlilərinə qarşı bir daha sanksiyalar tələb olunur (husilər onsuz da BMT-nin sanksiyaları altındadır). Hesabatda Aİ hökumətlərinə Səudiyyə Ərəbistanı və Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinə silah satışını dayandırma çağırışı təkrarlanır, çünki bu ölkələr “yalnız münaqişənin davam etdirilməsinə və Yəmən xalqının əzablarının uzanmasına kömək edir”.
Eyni zamanda, avropalı millət vəkilləri İranla nüvə anlaşmasının dirçəldilməsinə güclü dəstək verdiklərini dilə gətiriblər. Hələ də bunu “regional sülh, təhlükəsizlik və sabitliyin təməl daşı rolunu oynayan qlobal yaymama arxitekturasının əsas sütunu” hesab etməklə yanaşı, ABŞ-ı da “təktərəfli hərəkətlərdən çəkinməyə və qaydalara əsaslanan qlobal nizama töhfə verməyə çağırırlar”.
Avropa Parlamenti üzvləri, Tramp administrasiyasının “İttifaqın qanuni iqtisadi və xarici siyasət maraqlarına xələl gətirən” birtərəfli xarici ərazi sanksiyalarını da rədd ediblər. Xüsusilə, bu sanksiyaların “COVID-19 dövründə İranla humanitar ticarətə maneə törətməkdə” təqsirləndiriblər.
Ən əsası, onlar ABŞ-ı “qeyd-şərtsiz JCPOA-ya qoşulmağa çağırırlar ki, bu da İranı öz öhdəliklərinə tam uyğunlaşmağa çağırışla birləşməlidir”. Sonuncu məqamda AP İranı uranı 20 faizə qədər zənginləşdirməyə başlamaq qərarına görə qınayır, lakin anlaşmanın pozulması məsuliyyətinin ABŞ-ın üzərinə düşdüyünü açıq şəkildə göstərir.
Qətnamənin qəbul vaxtı prezident Baydenin dövlət katibi və milli kəşfiyyat direktoru vəzifəsinə namizədləri Enthoni Blinken və Avril Heynsin təsdiqlənmə dinləmələri ilə üst-üstə düşüb.
Blinken, Baydenin Səudiyyə Ərəbistanının Yəməndəki hərəkətlərinə verdiyi dəstəyə son qoyacağını açıq şəkildə bildirib. Bunun Riyada silah satışına son qoymaq olub-olmadığını o dəqiqləşdirməyib. Entoni Blinken, həmçinin, Səudiyyə Ərəbistanının “Yəmən daxil olmaqla, təcavüzdən qorunma haqqını” da tanıyıb.
ABŞ-ın kursu dəyişməsi Tramp və Pompeonun Səudiyyə Ərəbistanına imkan verdiyi bəzi həddindən artıq şeylərin dayandırılmasıdırsa, bu, artıq düzgün istiqamətdə hərəkət olardı. Hayns müxalif jurnalist Camal Xaşuqcinin Səudiyyə şahzadəsi Məhəmməd Bin Salmanla birbaşa əlaqələndirilə biləcək qətlinə dair gizli kəşfiyyat məlumatlarını yayımlamaq vədini sürətlə yerinə yetirsə, həmin təəssürat güclənəcək.
İrana gəlincə, Bayden komandası ABŞ-ın İsrail və Fars körfəzindəki müttəfiqləri ilə məsləhətləşməyə, İranın bölgədəki “sabitliyi pozan fəaliyyətlərinə ”toxunur və İranın nüvə proqramını məhdudlaşdıran daha uzun və güclü bir razılaşma əldə edilməsini söz verib.
Bu qarmaqarışıq səslənsə də, yeni administrasiya, xüsusən də Baydenin WCP-də danışıqlar aparan bir çox Obama veteranını – Vendi Şerman, Uilyam Börns və Ceyk Sallivanı yüksək vəzifələrə təyin etdiyini görərək, Bayden rəhbərliyinin Tehranla rabitə xəttlərini bərpa etməyə doğru getdiyi görünür. Co Baydenin Beynəlxalq Böhran Qrupunun hazırkı rəhbəri Robert Mallini İran üzrə xüsusi elçi təyin etməsi də yeni administrasiyanın diplomatiyaya yönəldiyinə dəlalət edir.
Etiraf etmək lazımdır ki, Tehranla dialoqun yenidən qurulması üçün saysız-hesabsız əngəllər var, yəni Vaşinqton, Tel-Əviv və Riyaddakı quzgunların müxalifəti, habelə bu il öz prezident seçkilərinə hazırlaşan Tehranın özündə də artan şübhə. Bununla belə, Bayden administrasiyasının İranla diplomatik yol qurmağa qərarlı olduğu görünür. Co Baydenin prezidentliyinin ilk günündə “müsəlmanların ABŞ-a giriş qadağası”nı ləğv etməsi artıq atmosferi yaxşılaşdırıb.
ABŞ-ın Səudiyyə Ərəbistanı və İranla münasibətlərində, həqiqətən, dəyişikliklər gedirsə, Avropa hökumətləri də Avropa Parlamentinin tövsiyə etdiyi istiqamətdə hərəkət etməlidir. JCPOA-da, əsasən, bunu edirlər. Səudiyyə Ərəbistanı və BƏƏ-də, Fransa kimi bəzi güclü Aİ-yə üzv ölkələr, öz dar təhlükəsizlik və ticarət maraqlarına üstünlük verirlər ki, bu da Yəməndə müharibəni və ümumən regional qeyri-sabitliyi artıran silah ixracatına səbəb olur.
Vaşinqtonun Tehranla dialoq üçün bir yol tapması halında, bəzi Avropa ölkələrinin bu cür danışıqları çətinləşdirərək öz aktuallığını təsdiqləmə istəyinin ola biləcəyi riski var. Bu, Obama illərində baş verənlərin təkrarı olardı. JCPOA-ya aparan nüvə danışıqlarında Fransa daha təcavüzkar idi.
Obamanın İranla diplomatiyası zamanı Fransa və İngiltərə Körfəz monarxiyalarının tənhalıq hissindən istifadə etməyə çalışıblar. Bu, Səudiyyə Ərəbistanı, Qətər və BƏƏ-yə silah satışlarını artırmalarına və Suriyaya qarşı ABŞ-ın qəbul etməyə hazır olduğu daha çox müdaxilə siyasətində onlarla yaxınlaşmaya səbəb olub. Bu hərəkətləri ya qısamüddətli fürsətçi səbəblərdən, ya da “strateji muxtariyyət”in səhv təfsiri ilə təkrarlamaq həm regional təhlükəsizlik, həm də transatlantik əlaqələr üçün zərərli olardı.
Bunun əvəzinə, həm ABŞ, həm də Avropadakı müttəfiqləri Yaxın Şərq aktyorlarına heç birinin qeyd-şərtsiz dəstəyinə arxalana bilməyəcəyini açıq şəkildə bildirməlidir. Bəzi ölkələri əbədi müttəfiq və digərlərini əcinnə saymaq nə ABŞ-a, nə də Aİ-nin maraqlarına və dəyərlərinə xidmət edir.
Daha təmkinli bir yanaşma, regional antagonistlərin bəzilərinin digərlərinin hesabına xarici dəstəkdən daha çox qarşılıqlı əlaqə qurmağa təşviq etməsi ehtimalı yüksəkdir. Əgər ABŞ və Aİ belə bir yanaşma barədə razılığa gələ bilsə, bunun həm də Baydenin prezidentliyi dövründə hər iki tərəfin fikir ayrılıqlarını aradan qaldırmaq üçün əlavə bir dəyəri olacaqdır. Avropa Parlamenti, hökumətlərə riayətə tövsiyə edəcəyi balanslı yanaşmanın faydalı bir nümunəsini təqdim edib.
Tərcümə: Strateq.az
Anaxeber.info