ZƏRİFİN UNUTQANLIĞI VƏ “ƏZİZ DOST”:İrəvanda "Uran İslam Respublikası" naziri qədər nikbin deyillər

Marianna Belenkaya, Kirill Krivoşeyev
“Kommersant”, 27.01.2021
 
İran xarici işlər naziri Məhəmməd Cavad Zərifin Moskvaya səfəri Cənubi Qafqaz, eləcə də Dağlıq Qarabağdakı münaqişənin həllində vasitəçi ölkələrə etdiyi turnenin bir hissəsi olub. Həm iqtisadi əlaqələrin möhkəmlənməsi naminə, həm də geosiyasi mövqeləri baxımından Tehranın bölgənin gələcək inkişafında iştirak etməsi çox vacibdir. Rusiyaya səfəri zamanı Vaşinqtona yeni prezident administrasiyasının gəlişi işığında İranla nüvə sazişi və perspektivləri qorumaq ənənəvi mövzusundan kənar qalmayıb.
Məhəmməd Cavad Zərif Rusiyaya o qədər tez-tez gələn qonaq olub ki, özü son “koronavirus” ilində Moskvaya səfərlərin sayını itirib. Ümumiyyətlə, elə hesablamalarla “əziz dost” adlandırdığı Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovla danışıqlara başlayır.
“Neçə il dost olduğumuzu desək, deməli, yaşımızı təxmin edə bilərik”, – deyə Zərif zarafat edib.
Mətbuat konfransında Rusiya və İran arasında bir sıra beynəlxalq problemlər üzrə tam qarşılıqlı anlaşmanın mövcudluğu vurğulanıb: Suriya, Yəmən, Əfqanıstan, Livan, Fars körfəzi bölgəsindəki təhlükəsizlik və əlbəttə ki, nüvə sazişi.
İranlı nazir qəsdən mətbuat konfransındakı açılış nitqində son mövzudan bəhs etməyib. Yalnız BMT Təhlükəsizlik Şurasının 5 daimi üzvü və Almaniyanın İranla 2015-ci ildə imzaladığı Birgə Hərtərəfli Fəaliyyət Planının (JCPOA) qorunub saxlanılmasının mümkün olacağına ümid etdiyini söyləyən Sergey Lavrovla tam razılaşdığını qeyd edib.
Rusiya XİN rəhbərinin sözlərinə görə, ilk növbədə, “İslam Respublikası tərəfindən nüvə sazişinin bütün tələblərinə əməl olunmasına şərait yaradacaq ABŞ-ın İrana qarşı sanksiyalarını ləğv etməsindən danışırıq”.
Nüvə məsələsindən bəhs edən Sergey Lavrov mövzuya o qədər aludə olub ki, dili çaşıb, ölkəni “Uran İslam Respublikası” adlandırıb.
Xatırladaq ki, ABŞ-ın JCPOA-dan çəkilməsi və Tehrana qarşı sanksiyalarının qaytarılmasından sonra İran rəhbərliyi nüvə sazişindəki öhdəliklərindən tədricən imtina etmək qərarına gəlib. Dekabrın əvvəlində İran parlamenti hökumətə uranın zənginləşdirmə dərəcəsini artırmağı və MAQATE ilə əlavə protokolun tətbiqindən imtina etmək barədə qərar qəbul edib.
Cənab Zərifin sözlərinə görə, parlamentarilərin qərarının icrası fevralın 21-23-də başlayacaq və bu, Tehranın anti-İran sanksiyalarını ləğv etmək üçün addımlar görmədiyi təqdirdə baş verəcək.
ABŞ prezidenti Co Bayden administrasiyası dəfələrlə İranla dialoq planları və müəyyən şərtlərlə JCPOA-ya qayıtmaq barədə danışıb, lakin bu, Tehranı planlarını dəyişdirməyə məcbur etməyib. İranlı nazir bildirib: “İndiyə qədər yalnız sözlər eşitdik, ancaq hərəkətlərə cavab verəcəyik”. Həm o, həm də Sergey Lavrov, Fars körfəzi bölgəsindəki regional təhlükəsizlik problemi ilə əlaqələndirmək də daxil olmaqla, JCPOA parametrlərinin dəyişdirilməsinə qarşı olduqlarını bir daha açıq şəkildə göstəriblər.
“Xaricdən təhlükəsizlik almaq mümkün deyil, o yalnız əməkdaşlıq və dostluq yolu ilə təmin edilə bilər”, – deyən Zərif İran əleyhinə siyasət yürüdən Fars körfəzindəki ərəb ölkələrinin Birləşmiş Ştatların dəstəyini cəlb etmək cəhdlərinə eyham vurub.
Bir gün əvvəl məlum olub ki, Vaşinqton Tehranın bölgədəki əsas rəqibi olan Səudiyyə Ərəbistanı ərazisində əlavə hərbi bazalar yaratmaq imkanlarını nəzərdən keçirir.
“İran Qərbin qapısını döyməyi dayandırıb və regional təhlükəsizliyə diqqət ayırmağa başlayıb və bu yalnız Fars körfəzi bölgəsindəki vəziyyətə aid deyil”. Bunu “Kommersant”a Rusiya Beynəlxalq Məsələlər Şurası eksperti Polina Vasilenko bildirib.
Məhəmməd Cəfad Zərif Moskvaya Bakıdan gəlib, növbəti dayanacağı İrəvandır. Sonra onun Gürcüstan və Türkiyəyə səfərlər gözlənilir.
Səfərin əsas mövzusu Dağlıq Qarabağda atəşkəs barədə razılaşmaların imzalanmasından sonra regional əməkdaşlıq layihələrinin müzakirəsidir. İran həm Azərbaycan, həm də Ermənistanla həmsərhəddir, Dağlıq Qarabağdakı son döyüşlər zamanı ərazisinə 70-dən çox raket və mərmi düşüb, itkilər olub. Bundan əlavə, azərbaycanlılar İranın ikinci böyük etnik qrupudur (müxtəlif mənbələrə görə, 15 milyondan 20 milyona qədər insan), erməni diasporu 200 min nəfərdir, lakin xüsusi rol oynayır.
Polina Vasilenko deyib: “Hərbi əməliyyatlar dayandırıldıqdan sonra İran Türkiyənin nüfuzunun artması və sərhədlərindəki hərbi varlığı, pantürkist duyğuların güclənməsi və qaz sahəsində rəqabətlə qarşılaşıb, çünki ötən ilin dekabr ayında Türkiyə və Azərbaycanın enerji nazirləri Türkiyədən Naxçıvana təbii qaz tədarükünə dair anlaşma memorandumu imzalayıblar. Bütün bu amillər İran-Azərbaycan münasibətlərinin dinamikasına təsir göstərə bilər”.
Buna baxmayaraq, İran həm Bakı, həm də İrəvanla faydalı əməkdaşlığı davam etdirməyə çalışır. Ekspert Azərbaycan və İranın ümidverici Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizinin inkişafı ilə bağlı işlərini, ortaq şiə gündəmini xatırladıb.
Polina Vasilenko bildirib: “Ermənistanın Avrasiya İqtisadi İttifaqında (Aİİ) İran maraqlarını lobbiçilik etməsini unutmamalıyıq ki, bu da 2018-ci ildə sərbəst ticarət zonasının yaradılması barədə müvəqqəti razılaşmanın imzalanmasına səbəb olub. Pandemiyaya baxmayaraq, 2020-ci ildə Aİİ ilə İran arasında ticarət dövriyyəsi 2% artıb və bu, ABŞ-ın sanksiya təzyiqi altında olan Tehrana kömək edib”.
Bir gün əvvəl Bakıya səfəri zamanı cənab Zərif İran şirkətlərinin Dağlıq Qarabağdakı zədələnmiş obyektlərin yenidən qurulmasında iştirak etməyə hazır olduğunu söyləyib.
Tehranın prioritetləri enerji, tikinti, kənd təsərrüfatı və nəqliyyat dəhlizləridir.
İran özünü “Bakı və İrəvan üçün Fars və Oman körfəzlərinə açılan qapı” kimi təqdim edir. “Valday” beynəlxalq müzakirə klubunun eksperti Fərhad Məmmədov deyib: “Müharibədən əvvəl Bakı iranlı iş adamlarının Qarabağa səfərlərini görüb və təbii ki, bundan narazı qalıb, baxmayaraq ki, rəsmi olaraq İran Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyib”.
Geri qaytarılan ərazilərin bərpasına gəldikdə, Məmmədovun fikrincə, “İran üçün yaşıl işıq yandırılır” və hətta Qərb ölkələri tərəfindən Tehrana tətbiq olunan sanksiyalar maneə olmayacaq. “Artıq bu cür çətinliklərlə qarşılaşdıq və alternativ həllər tapmağı öyrəndik”.
“Kommersant”ın İrəvandakı həmsöhbətləri elə də nikbin deyil. “Əlbəttə, Zərifin İrəvana səfəri zamanı, Bakıda olduğutək, eyni sözlər eşidiləcək”, – deyən İrəvan Qafqaz İnstitutunun direktoru Aleksandr İskandaryan “Kommersant”a açıqlamasında bildirib: “Ancaq bundan sonra aktiv iqtisadi qarşılıqlı əlaqə çətin ki, başlasın”.
Mütəxəssis bölgədəki bəzi nəqliyyat marşrutlarının iqtisadi deyil, siyasi əhəmiyyət daşıdığını xatırladıb. Xüsusilə, Ermənistan və İranı birləşdirə bilən Naxçıvan ərazisindən keçən dəmir yolu. Ekspertin fikrincə, layihənin perspektivlərini qiymətləndirmə həddindən artıq suallar doğurur.
Tərcümə: Strateq.az
anaxeber.info