Müdafiə naziri Sergey Şoyqu çərşənbə günü geniş tərkibli kollegiya iclasında Rusiya Silahlı Qüvvələrində islahatların aparılması təklifi ilə çıxış edib.

Putin onun təşəbbüsünü dəstəkləyib. Rusiya hakimiyyəti nəyin hesabına hərbi islahat aparmağı düşünür?

Bu, niyə məhz indi lazım oldu və Rusiya ordusunun Ukrayna müharibəsində üzə çıxmış problemlərini həll edəcəkmi?

Birinci və əsas sual: daha 350 min əsgəri haradan almalı?

Mümkün cavablar:

- Rusiyada yeni səfərbərlik aparmaq mümkündür;

- Səfərbərliyin birinci dalğasında gələnləri müddətsiz hərbi xidmətə cəlb etmək olar;

- Xidmət müddəti bitmiş çağırışçıların ehtiyata buraxılmasını ləğv etmək və ya təxirə salmaq, onların müqaviləli xidmətə könüllü-məcburi keçidini təşkil etmək, sonra isə çağırış üzrə xidmətinin müddətini mərhələli şəkildə artırmaq olar;

- Ukraynanın işğal olunmuş ərazilərində, xüsusən də 2014-cü ildən bəri Rusiyanın nəzarətində olan Donetsk və Luqansk vilayətlərində səfərbər edilmiş şəxsləri Rusiya silahlı qüvvələrinin şəxsi heyətinə əlavə etmək olar;

- Müxtəlif könüllü birləşmələrin, eləcə də özəl hərbi qurumların döyüşçülərini orduya qəbul etmək olar. Çünki onsuz da onlar Ukraynada Rusiya ordusuyla eyni vəzifələri yerinə yetirir, koordinasiyalı şəkildə hərəkət edirlər.

Yuxarıda göstərilən bütün tədbirlərin hamısı tətbiq edilə bilər. Məsələ rəqəmlərdədir.

Putinin sentyabr fərmanı ilə səfərbər olunanların sayını dəqiq təxmin etmək mümkün deyil.

Onun sözlərinə görə, bu, könüllülər də daxil olmaqla 318 min nəfər təşkil edib.

Müstəqil mediada səfərbər olunanların sayı daha çox idi.

Rusiyada gənclər ildə iki dəfə (130-140 min bir çağırışda) hərbi xidmətə çağırılır (2022-ci ilin yazında 134,5 min nəfər çağırılıb).

Açıq mənbələrdən əldə edilən məlumatlara görə muzdluların və könüllülərin sayı bir neçə on minlərlə qiymətləndirilir.

İşğal olunmuş Donetsk və Luhansk vilayətlərində 2014-cü ildən davamlı olaraq səfərbərlik həyata keçirilir.

 Bölgə əhalisinin sayı təxminən 3,5 milyon nəfərdir - bu, Rusiyanın bir Nijni Novqorod vilayətinin əhalisinin sayından bir qədər çoxdur.

Beləliklə, rus ordusunun sayını artırmaq üçün ən zəmanətli variantlar birinci, ikinci və üçüncüdür.

İkinci sual: yeni bölmələr üçün komandirləri haradan almaq olar?

Serdyukovun ilk növbədə ikinci dərəcəli strukturları azaltmağa yönəlmiş islahatına baxmayaraq, Rusiya ordusunda komanda və idarəetmə sistemi sovetlərdən qalır.

İlk növbədə, bu, idarəetmə səviyyəsinə aiddir - "üç-dörd" prinsipi ilə tanınan bölmələrin formalaşması üçün olan sovet modeli.

Əsas döyüş heyətinə köməkçiləri olan pulemyotçu və ya qumbaraatanlar, eləcə də pulemyotçular və snayperlər daxildir.

Üç-dörd taqım- bu, 7-8 nəfərlik bir dəstədir, ona da bir komandir lazımdır, adətən zabit rütbəsində.

Üç və ya dörd dəstə - bir tağımdan, bir komandir, yəni, bir zabit (nadirən gizir), komandir müavini isə gizirdən (və ya təcrübəli çavuş) ibarət olur.

Üç və ya dörd taqım - bir komandir və iki müavin (biri - döyüş üçün, ikincisi - şəxsi heyətlə iş üçün) - zabitlər.

Üç-dörd rota - bir batalyon, zabit rütbəli komandir, qərargah rəisi və komandir müavini.

Üç-dörd batalyon - bir alay və sairə.

Beləliklə, bir tağıma komandanlıq etmək üçün bir zabit və beş çavuş, bir rotaya - altı zabit və 15 çavuş, bir batalyon üçün - 18 zabit və 45 çavuş lazımdır.

Reallıqda daha çox komandirə ehtiyac var.

Birincisi, biz minimumu nəzərdən keçirdik. İkincisi, böyüdükcə daha çox dəstək bölmələri tələb olunur - mühəndis-istehkamçı, tank əleyhinə, zenit, minaatan, siqnalçılar, kəşfiyyatçı, PUA operatorları və sair.

“Yeni əlaqələrin qurulması üçün elan edilmiş planlar iki ciddi kəsirlə üzləşir.

Birincisi, yeni yaradılmış birləşmələrin və birliklər üçün komandanlıq və qərargah üçün kadr ehtiyacıdır, mövcud strukturların həmişə kifayət qədər bacarıqlı zabitlərə ehtiyacı olub, kadrlarının çatışmazlığı indi də var və sabah da olacaq" deyə Rusiya hərbi eksperti İlya Kramnik yazır.

"İkincisi, avadanlıq çatışmazlığıdır. Bu birləşmələr davam edən müharibə fonunda yerləşdirilməli olacaq, hansı ki, öz resursunu istifadə etməkdə davam edir - həm vurulur, həm sındırılır, həm də sadəcə olaraq sıradan çıxır və bütün bunları dəyişdirmək və ya təmir etmək lazımdır (Sonra hər halda dəyişdirilməli olacaq, lakin sonra).

Təlim keçmiş zabit və əsgərlərin, eləcə də hərbi texnika və silahların çatışmazlığını Malayziyaya aid Boeing təyyarəsi qəzasında təqsirli bilinən və Haaqa məhkəməsi tərəfindən qiyabi olaraq ömürlük həbs cəzasına məhkum edilmiş Donetsk separatçılarının keçmiş səhra komandiri İqor Strelkov (Girkin) da bildirir.

"Dünən bir briqada var idi - bu gün isə artıq diviziyadır! Əladır, hə?!

Nə çoxlu sayda, nə də kütləvi əlavə hərbi texnikaya ehtiyac yoxdur ...

Nə çoxlu döyüşçüyə, nə də çox sayda əlavə hərbi texnikaya ehtiyac var... Bölükləri batalyonlara, batalyonları alaylara, alayları briqadalara, briqadaları bölmələrə çeviririk.

Ukrayna Silahlı Qüvvələri onlara qarşı hansı qüvvənin durduğunu anlayanda dərhal və döyüşsüz təslim olurlar... Və kifayət qədər vacib olan bir nüans  (acı dillilər şübhələnirlər ki, bu "islahatın" bütün mənası elə bu nüansdadır) – bizdə generallar üçün çox sayda yeni vəzifələri yaranır".

Şoyqu nə təklif edir?

•  İki strateji ərazi birliyi - Moskva və Leninqrad hərbi dairələri yaratmaq.

• Üç motoatıcı bölmə formalaşdırmaq, o cümlədən, Xerson və Zaporojye bölgələrindəki ümumqoşun birləşmələrinin tərkibində; Kareliyada bir ordu korpusu yaratmaq.

• Qərb, Mərkəz, Şərq hərbi dairələrində və Şimal Donanmasındakı yeddi motoatıcı briqadanı motoatıcı diviziyalara çevirmək.

• Hava-Desant Qoşunlarının tərkibində iki hava-desant hücum diviziyası  yaratmaq.

• Hərbi Dəniz Qüvvələrinin mövcud briqadalarınn nəzdində 5 dəniz piyadaları korpusu yaratmaq.

• Hər bir ümumqoşun və tank ordusunu qarışıq hava diviziyası və 80-100 döyüş helikopterindən ibarət ordu aviasiya briqadasıyla təmin etmək.

• Əlavə olaraq 3 aviasiya diviziyası idarəsi, 8 bombardmançı aviasiya alayı, 1 qırıcı aviasiya alayı, 6 ordu aviasiya briqadası yaratmaq.

• Hərbi dairələrdə 5 artilleriya diviziyasını və strateji istiqamətlərdə yüksək gücə malik artilleriya briqadaları yaratmaq.

• Üç təmir zavodu yaratmaq və hərbi sferada təmir bölmələrini gücləndirmək.

• Hərbi xidmətə çağırış yaşının mərhələli şəkildə 18-dən 21-ə, maksimum 30 yaşadək artırmaq.

• Silahlı Qüvvələrdə canlı qüvvə sayını 1,5 milyon nəfərə, o cümlədən, müqaviləli hərbi qulluqçuların sayını  695 min nəfərə çatdırmaq.

Ölçü vacibdir

Sovet İttifaqı dağılandan sonra Rusiya ordusu xarici siyasət aləti kimi çətin vəziyyətə düşdü.

 NATO ilə rəqabətə hazır olmaq kimi iddialı siyasi vəzifə (Varşava Müqaviləsi üzrə müttəfiqlərlə birlikdə) keçmişdə qaldı, böyük ölkəylə birlikdə silahlı qüvvələrin nəhəng mexanizmi də çökdü.

 1988-ci ilin əvvəlində SSRİ Silahlı Qüvvələrində 4,2 milyon hərbi qulluqçu vardı. 

2008-ci ilə qədərsə onların sayı 1,2 milyon nəfər idi.

Onda Rusiya silahlı qüvvələrində müdafiə naziri Anatoli Serdyukovun rəhbərliyi altında həmin dövrdə aktual görünən vəzifələr üzrə - terrorizmlə mübarizə və kiçik regional münaqişələri həll etmək istiqamətlərində ordunun optimallaşdırılmasını nəzərdə tutan hərbi islahatlar başladı.

 Nəticədə orduda canlı qüvvə sayı daha da azaldı - bir milyondan az adam qaldı. Bundan başqa, silahlı qüvvələrin idarəetmə sistemi də dəyişdi.

Ordu “dairə-ordu-diviziya-alay” sistemini daha yığcam olan “dairə-ordu-briqada” varinatıyla əvəz edildi.

 "Briqada prinsipi" Rusiyaya imkan verirdi ki, müəyyən tapşırığın icrası üçün kiçik briqadalardan ibarət ordu qruplaşması yarada bilən bir orduya sahib olsun.

Belə sistem kiçik regional münaqişələrdə iştirak etməyə, antipartizan əməliyyatları keçirməyə daha uyğun idi. 

2012-ci ildə - yeni müdafiə naziri Sergey Şoyqunun dövründə Rusiya ordusu diviziya və qoşunları bərpa etməyə başladı. 

İsrailli hərbi ekspert David Gendelman BBC-yə müsahibəsində bildirib ki, bu, müəyyən mənada böyük  münaqişələr zamanı qoşunlara rəhbərliyi sadələşdirir:

“Çeşidli qüvvələrə və vasitələrə malik diviziyalar böyük münaqişələrdə briqadalardan daha əlverilidir. Ona görə də biz proqramda həm yeni diviziyaların, o cümlədən artilleriya diviziyalarının yaradılmasını, həm də diviziyalara briqadalar yerləşdirildiyini görürük”.

"Bundan başqa, Finlandiya və İsveçin NATO-ya daxil olmasıyla əlaqədar  Kareliyada ordu korpusu yaradılır, vəzifələrin və nəzarətin daha yaxşı bölgüsü üçün yeni rayonlar formalaşdırılır.

Aviasiyada, o cümlədən, ordu aviasiyasında da vəziyyət eynidir: çatışmayan şeylər var, daha çox olması lazımdır - məsələn, orduların hər birində qarışıq hava diviziyası və ordu aviasiyası briqadası da” – ekspert belə deyib.

Amma birləşmələrin böyüdülməsi nəticəsində başqa bir inzibati həlqə  meydana çıxır - bir briqada əvəzinə bir diviziya və alay yaranacaq ki, bu da idarəetməni çətinləşdirəcək.

Ekspertlər qeyd edirlər ki, Rusiya ordusunun zəif tərəflərindən biri orduların yuxarıdan verilən əmrlərlə idarə olunması, nəticə etibarilə bunun uzun bir rəhbərlik zəncirinə çevrilməsi və əməliyyat mühitində hadisələrə operativ reaksiyanın gecikməsidir.

Bunun alternativi kiçik birləşmələrə ümumi bir tapşırıq verilməsi, qərarların  bölmə rəhbərliyi tərəfindən seçilməsidir.

Keyfiyyət və Kəmiyyət

David Gendelman hesab edir ki, Rusiya rəhbərliyi, böyük ehtimal, ordulardakı canlı qüvvə çatışmazlığı problemini həll etməyə çalışır və bu, islahatın məntiqinə uyğun gəlir. 

"Bütövlükdə düzgün istiqamətdir. Keyfiyyət çatışmazlıqlarıyla yanaşı, müharibə canlı qüvvə və vasitələrin həm də kəmiyyətcə çatışmazlığını üzə çıxardısa, deməli, bunları artırmaq lazımdır.

Amma problem ondadır ki, bunu yalnız kağız üzərində etmək asandır. Bütün bu yeni birləşmələrə o qədər çox material təminatı lazımdır ki, müdafiə sənayesinin hərbi ehtiyaclara yönəlməsinin indiki tempində qeyri-real görünür və meqalomaniyaya çox yaxın bir vəziyyət təəssüratı yaradır”, – ekspert deyir.

Hərbi islahat sona çatdırılmayıb.

Məsələn, Rusiya ordusunda hərbi xidmətə çağırış qaydası qalmaqdadır, halbuki məntiqlə bu dəyişikliklər peşəkar silahlı qüvvələrə keçidlə nəticələnməliydi.

Orduda həm müqaviləli əsgərlərin, həm də çağırışçıların olması problem yaradır.

2012-ci ildə diviziya və orduları bərpa etməyə başladılar.

Ancaq ordunun ümumi strukturunu saxlamaq cəhdi fonunda təcrübəli müqaviləlilərin az olması hərbi hissələrdə kadr qıtlığına gətirib çıxardı.

Amerikalı hərbi ekspertlər - Xarici Siyasət Araşdırmaları İnstitutunun baş elmi işçisi Rob Li və CNA-nın Rusiya Tədqiqatları Proqramının direktoru Maykl Kofman 2022-ci ilin iyul ayında “New Times” jurnalında dərc olunmuş məqalədə qeyd etmişdilər ki, nəticə etibarilə Rusiyada hərbi texnikası bol, amma şəxsi heyətində kəskin çatışmazlıq olan ordu yaranıb.

 David Gendelman qeyd edib ki, canlı qüvvə sayının artırılması həm şəxsi heyət, həm də texnika qıtlığını aradan qaldırmaq məqsədi daşıyır:

“Bu proqramla canlı qüvvənin artırılması cəhdinin əsas səbəbi çox banaldır, çünki Ukraynadakı müharibə Rusiya Silahlı Qüvvələrinin genişmiqyaslı konvensial müharibəyə yetəcək qədər qüvvə və vasitələrə malik olmadığını göstərdi. Ona görə də hər şeyin çox olması lazımdır”.

 Hərçənd ekspert hesab edir ki, Rusiyanın müharibədəki əsas problemi sovet resursları olmadan sovet siyasətini seçməkdir:

"Onlar bu resursları indi – hərəkət halındaykən artırmaq istəyirlər. Amma hərəkət halında bu işlər böyük cırıltı yaradır".

BBC.com