“İsrail və Azərbaycan arasında diplomatik əlaqələrin yaxşılaşması Təl-Əvivin Mərkəzi Asiya, eləcə də Qafqaz ölkələri ilə əlaqələri gücləndirmək və genişləndirmək arzusunun çoxsaylı nəticələrindən biridir. İran, Türkiyə, Rusiya, Çin və Hindistan yarımadası arasında enerji ilə zəngin regionlar Avropa və Yaxın Şərqi Uzaq Şərqlə birləşdirən əsas coğrafi kəsişmə nöqtəsində yerləşir”.

Cebhe.info xəbər verir ki, bunu “Times of Israel” yazıb.

Xarici İşlər Nazirliyinin Avrasiya və Qərbi Balkanlar bölməsinin rəhbəri Yuval Fuks “Keçən il biz bir fürsət kəşf etdik. Maraqlar uyğun gəlirdi",-deyə “Times of Israel”-ə bildirib.

Bu maraqlar İran, silah satışı, terrorizm və enerji ətrafında cərəyan edir.

“İsrail nə Mərkəzi Asiyada, nə də Qafqazda əsas oyunçu olsa da, Təl-Əviv hesab edir ki, o, müttəfiqlərinə onların yeni maraqlarına uyğun unikal üstünlüklər verə bilər”,-deyə nəşr bildirir:

“Bu səylərin bəlkə də ən bariz əlaməti Rusiya, Gürcüstan, Ermənistan və İsrail üçün kritik olan İranla həmsərhəd, əksəriyyəti müsəlman olan dünyəvi şiə ölkəsi olan Azərbaycanla münasibətlərin çiçəklənməsidir”.

“The Times of Israel”ə danışan azərbaycanlı deputat Ramin Məmmədov işarə edib ki, keçmişdə Bakı Ermənistanla müharibə ilə bağlı yüksək gərginlik şəraitində İrandan gələn təhdidlərə görə səfirlik açmaqdan imtina edib:

“Bu müddət ərzində biz regional güclərdən və digər ölkələrdən gələ biləcək riskləri nəzərə almalıydıq. Bu gün ümid edirəm ki, Azərbaycanın suverenliyinə əsas təhdidlər keçmişdə qalıb”.

Nəşr yazır ki, İranla gərginlik 44 günlük müharibədən sonra bu ölkənin Azərbaycanla sərhəddə böyük hərbi təlimlər keçirməsi və Bakıya qarşı ritorikasını gücləndirməsindən sonra kəskin şəkildə artıb:

“Milyonlarla etnik azərbaycanlının yaşadığı İran şimaldakı kiçik qonşusunu öz ərazisində separatçı əhval-ruhiyyəni qızışdırmaqda ittiham edir.
Səfirliyin açılması ilə bağlı səsvermədən bir neçə gün əvvəl Azərbaycan İranın xeyrinə casusluqda ittiham olunan beş vətəndaşı həbs etdiyini bildirib”.

Lakin deputat Məmmədov bildirib ki, Bakı artıq İsraillə əlaqələrini dərinləşdirərkən İranın mövqeyini nəzərə almır.

Qəzet yazır ki, Azərbaycanın İranla getdikcə gərginləşən münasibətləri İsrail üçün, xüsusən də təhlükəsizlik sahəsində imkanlar açır:

“Azərbaycanın Parlamentlərarası Dostluq Qrupunun bu yaxınlarda Knessetə göndərdiyi mesajda İsrailin 2020-ci ildə İkinci Qarabağ müharibəsində Bakıya dəstəyi vurğulanır, eyni zamanda xalqlar arasında dərin yaxınlıq və etimad alqışlanır.

İsrailin ən böyük dəstəyi  onun verdiyi silahlarla bağlıdır. İsrail Azərbaycana silah tədarük edən aparıcı ölkələrdən biridir. Stokholm Beynəlxalq Sülh Araşdırmaları İnstitutunun məlumatına görə, İsrail 2016-2020-ci illər arasında Bakının əsas silah idxalının 69 faizini təmin edib ki, bu da həmin dövrdə ölkənin silah ixracının 17 faizi deməkdir.

Azərbaycanın İranla sərhəddə yerləşməsi onu İsrail üçün cəlbedici müttəfiq edir. Xarici xəbərlərdə deyilir ki, Bakı çox güman İsrailə İran üzərində kəşfiyyat uçuşları həyata keçirmək və nüvə proqramını pozmaq üçün ölkəyə kəşfiyyatçılar göndərmək üçün öz ərazisindəki bazalardan istifadəyə icazə verir. İsrail İranın reaktorlarına və fabriklərinə hava zərbələri endirmək qərarına gəlsə, Azərbaycan bazalarına giriş bu işi daha da əlçatan edəcək”.

Xatırladılır ki, oktyabr ayında ovaxtkı müdafiə naziri Benni Qantz Azərbaycana rəsmi səfər edib.

Nəhənglər arasında

Xəzərin Mərkəzi Asiyadakı o biri tərəfində də İsrail əməkdaşlıq üçün yeni imkanlar görür, lakin Təl-Əviv orada irəliləyişə nail ola bilmir:

“Mərkəzi Asiyanın beş ölkəsi - Qazaxıstan, Özbəkistan, Türkmənistan, Tacikistan və Qırğızıstan Rusiya, Çin və Türkiyə ilə tarixi - mədəni əlaqələri bölüşür və bu əlaqələri ikiqat artırır.

Lakin Ukraynada davam edən müharibə və yerli təhlükəsizlik təhdidləri İranla sərhəddə yerləşən bu regionda  İsrail üçün  imkanlar yaradıb.

Rusiya uzun müddətdir Mərkəzi Asiyada əsas oyunçudur. Üç ölkə Rusiyanın başçılıq etdiyi Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatının üzvüdür. Bununla belə, son bir ildə Moskvanın təsirinin azaldığını göstərən əlamətlər var. Beş ölkədən heç biri Rusiyanın Ukraynaya müdaxiləsini dəstəkləmir və hamısı Moskvaya qarşı sanksiyalarda əməkdaşlıq edir”.

“Rusiyanın Mərkəzi Asiyadakı yumşaq gücü gözümüzün qabağında dağılır”, - “Karnegi”-nin elmi əməkdaşı  Temmur Umarov keçən ay yazdığı məqalədə bildirib.

Qəzet daha sonra Türkiyənin regiondakı mövqeyinə diqqəti çəkir:

“Bölgənin digər təbii ağır çəkisi Türkiyədir. Tacikistandan başqa bütün ölkələrlə dil və mədəni əlaqələrə malikdir, bölgədə rəsmi əlaqələndirici orqan kimi beş üzvlü Türk Dövlətləri Təşkilatından istifadə edir. Reputasiyadan bəri Ukraynadakı uğursuzluqlar üzündən Rusiya silahlarının performansı pisləşərkən, Türkiyə, xüsusilə də onun dronları bu boşluğu doldurur.

Türkiyə həm də Avropa üçün cəlbedici marşrutdur, Mərkəzi Asiya isə Türkiyə üçün mühüm enerji mənbəyidir və o, həm də özünü Asiya ilə Avropa arasında əsas qaz mərkəzi kimi yerləşdirməyə çalışır”.

Məqalədə Çindən də bəhs edilir:

“Çin bölgənin şərq sərhədindədir və 2010-cu ildən Pekin Mərkəzi Asiyanın ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsünün nəhəng infrastruktur layihəsində dəmir yolu və avtomobil yolları bütün beş ölkədən keçir. Bu investisiyaları qorumaq, Rusiyanın zəifliyindən və ABŞ-ın Əfqanıstandan çıxarılmasından istifadə etmək üçün Çin getdikcə daha çox silah və təhlükəsizlik təchizatçısı kimi iştirak edir. Çin həm də Mərkəzi Asiyadan ən çox təbii qaz alıcısıdır”.

Daha sonra bildirilir ki, İran həm də Mərkəzi Asiyada əsas oyunçu, xüsusən də kommersiya tərəfdaşıdır:

“O, Türkmənistan, Qazaxıstan, Rusiya və Azərbaycanla birlikdə Xəzər dənizi ilə həmsərhəd olan dövlətlərdən biridir, əsas tranzit nöqtəsi və yanacaq mənbəyidir.

Dənizə çıxışı olmayan Mərkəzi Asiya ölkələri İran Bəndərabbasını əsas liman kimi istifadə edir. Tehran bölgə ilə, xüsusən də farsdilli taciklərlə dini və etnik əlaqələri də saxlayır.

Qarşılıqlı faydalı əlaqələrin tarixinə baxmayaraq, bəziləri deyirlər ki, beş ölkə İslam Respublikasının bölgə ilə bağlı fikirlərindən ehtiyatlanır və İsraillə diplomatik əlaqələrə zəmin yaradır”.

İsrail rəsmisi “The Times of Israel” qəzetinə deyib: “İranın bölgədəki fəaliyyəti bir qədər artıb. İranlılar da orada fürsət axtarırlar. Deyərdim ki, ölkələr İsrailin narahatlığından xəbərdardır”. 

Rəsmi bildirib ki, Mərkəzi Asiya dövlətlərinin İslam Respublikası ilə bağlı öz narahatlıqları var.

2016-cı ildə Baş nazir Benyamin Netanyahu dünyanın doqquzuncu ən böyük ölkəsi və Mərkəzi Asiyanın mübahisəsiz iqtisadi gücü olan Qazaxıstana səfər edərək minerallarla zəngin ölkəyə səfər edən ilk İsrail Baş naziri olub.

İsrailin regionda Qazaxıstan, Özbəkistan və Türkmənistanda üç səfirliyi var. İsraildə yalnız Qazaxıstan və Özbəkistanın səfirliyi var.

Regional ağırçəkililər əzələlərini göstərəkən belə, İsrail ümumi problemlərə əsaslanaraq daha dərin əlaqələr qurmağa çalışır.

 “Əlbəttə ki, biz İranın qonşuluğundakı ölkələrlə  praktiki əməkdaşlığı genişləndirməkdə maraqlıyıq", - İsrail rəsmisi bildirib.

“Həm İsrailin, həm də beş ölkənin üzləşdiyi təhlükələrdən biri radikal İslamın yayılmasıdır. 2021-ci ildə NATO qoşunlarının Əfqanıstandan çıxarılması və “Taliban”ın Kabildə hakimiyyətə qayıdışı cihadçı döyüşçülərin Mərkəzi Asiya ölkələrinə keçməsi və yerli qruplarla əlaqə saxlaması ilə bağlı narahatlığı artırıb”,-deyə məqalədə vurğulanıb.

Xəzər
Cebhe.info