ABŞ Çinin Yaxın Şərqdə artan təsirindən məmnun deyil

Ötən həftə Səudiyyə Ərəbistanının xarici işlər naziri şahzadə Feysəl bin Fərhan Al Səud və iranlı həmkarı Hüseyn Əmir Abdullahian Pekində son 7 ildə ilk görüşlərini keçirərək, diplomatik əlaqələri və ölkələri arasında münasibətləri bərpa etmək üçün razılaşmanı rəsmiləşdirib.

“Business İnsider” (Bİ) xəbər verir ki, səfirlərin təyinatı, İran Prezidenti İbrahim Rəisinin Ər-Riyada səfəri, bir-birinin vətəndaşlarına viza verilməsi və iki ölkə arasında uçuşların bərpası məsələləri müzakirə edilib.

Çinin vasitəçiliyi ilə illərdir şiddətli rəqib olan iki ölkə arasında imzalanmış əlamətdar razılaşma Yəmən, Suriya, Livan və İraq kimi digər Yaxın Şərq ölkələrində domino effekti yarada bilər. Burada iki ölkə qarşı duran tərəfləri dəstəklədiyindən bu yaxınlaşma regionun sabitləşdirilməsində böyük rol oynaya bilər.

Bundan əlavə, bu, Çinin Yaxın Şərqdə diplomatik və strateji oyunçu kimi yeni rolunun göstəricisidir. Pekinin iqtisadi və yumşaq gücünün artdığını, dünyanın bu strateji bölgəsində öz təsirinin azaldığını görən Vaşinqtonda narahatlıq yaradır.

İranlıların üsyançı husiləri, Səudiyyə Ərəbistanının isə beynəlxalq səviyyədə tanınan hökuməti dəstəklədiyi Yəməndəki qanlı müharibənin sona çatacağı görünür. Yəməndəki müharibə 233 mindən çox insanın həyatına son qoyub, təxminən beş milyon insan aclıq təhlükəsi ilə üzləşib və vəba epidemiyası bir milyondan çox insana təsir edib.

Ötən il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının vasitəçiliyi ilə atəşkəs əldə olunub və buna hər iki tərəf əməl edib. İndi Səudiyyə Ərəbistanı və İran arasında iki ölkənin müharibədə iştirakını dayandırmaq barədə razılığa gələn razılaşmadan sonra atəşkəsin daimi olacağı gözlənilir. Buna nail olunarsa, Səudiyyə hökuməti husilərin öz neft qurğularına qarşı raket və dron hücumlarından narahat olmayacaq və mürəkkəb hava hücumundan müdafiə sistemlərinə əlavə milyardlarla dollar xərcləməyəcək.

Razılaşma beynəlxalq səviyyədə təcrid olunmuş İran üçün böyük uğurdur, çünki o, Yaxın Şərqdəki iki əsas düşmənindən biri olan Səudiyyə Ərəbistanı ilə (digər düşmən İsraildir) münasibətləri düzəldə bildi və daha çox bu, Tehranın bu barədə əvvəlcədən razılığı olmadan əldə edildi. Onun nüvə proqramı, ümumiyyətlə, Ər-Riyadla münasibətlərin yaxşılaşdırılması üçün ilkin şərt hesab olunurdu.

Vaşinqtondakı Ərəb Körfəz Dövlətləri İnstitutundan Hüseyn İbiş qeyd edir ki, saziş İran üçün Səudiyyə Ərəbistanı kimi düşmənlərin əvvəllər tələb etdiyi siyasətlərində əsaslı dəyişiklik etmədən regional təcriddən geri çəkilmək üçün uğurlu cəhddir.

Suriyaya gəlincə, Səudiyyə Ərəbistanı uzun illərdir Bəşər Əsəd rejimini devirməyə çalışan üsyançılara fəal dəstək verir, İran isə onun süqutunun qarşısını almaq üçün minlərlə əsgər göndərirdi. Hazırda İranyönlü silahlı qruplaşmalar Suriyanın bir neçə vilayətinə nəzarəti davam etdirir. Lakin Rusiyanın Dəməşqə verdiyi hərbi dəstək sayəsində Əsəd rejiminin hakimiyyətdə qalacağı Ər-Riyada aydın oldu. Beləliklə, səudiyyəlilər Suriya ilə bağlı siyasəti dəyişdi. Onlar üsyançılara yardımı dayandırdı və indi Suriyanın Ərəb Liqasına qayıtmasından danışırlar.

“Business İnsider” yazır ki, artıq uzun illərdir ki, iranpərəst silahlı qrup Hizbullah Livanda ölkənin hərbi və siyasi işlərində böyük təsirə malik olan nəhəng qüvvədir. Ölkənin üzləşdiyi misli görünməmiş iqtisadi böhrandan əziyyət çəkən minlərlə vətəndaşa sosial rifah təmin etməklə yanaşı, zaman-zaman İsraillə döyüşən hibrid terror təşkilatına çevrilib. Livan siyasəti uzun illərdir ki, Hizbullah və Səudiyyə tərəfdarı koalisiya arasında geniş şəkildə bölünüb. Artıq bir neçə aydır ki, Livan, Prezidenti və ya tam səlahiyyətləndirilmiş kabinet olmadan iqtisadi çöküşlə üzləşir, qarşı tərəflər isə ölkənin üzləşdiyi demək olar ki, bütün təcili məsələlərdə razılığa gələ bilmirlər.

Ər-Riyadla Tehran arasında münasibətlərin bərpası bəzi ümidlər yaradıb ki, bu, hökumətin iflicinə son qoya bilər. Livan parlamentinin sədri Nəbih Berri bu yaxınlarda Pekində əldə olunan razılaşmanı “tarixi” adlandırıb və deyib ki, xəbərlərin müsbət oxunması Livan siyasətçilərini də tez bir zamanda prezident seçməyə sövq etməlidir.

İraqa gəlincə, ABŞ-ın 2003-cü ildəki işğalından və Səddam Hüseynin devrilməsindən sonra, Tehranla əlaqəsi olan müxtəlif silahlı birləşmələr yenidən qurulan İraq Ordusuna qoşulub. 2014-cü ildə İslam dövlətinin Şimali İraqa doğru irəliləməsindən sonra İran İraq hökumətinə texniki məsləhətçilər, İŞİD-lə mübarizə üçün qoşunlar və kürd peşmərgə qüvvələrinə silahlar verib və bu, Səudiyyənin təşvişinə səbəb olub.

2020-ci ildə İraq və Səudiyyə Ərəbistanı arasında münasibətlərdə məhdud bir ərimə oldu və iki ölkə aralarındakı keçidi yenidən açdı. İndi Çinin vasitəçiliyi ilə Tehran, Ər-Riyad və Bağdad arasında münasibətlərin daha da yaxşılaşacağı gözlənilir.

“Aydın hiss olunur ki, İsrail Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında münasibətlərin bərpasından ən çox narazı olan ölkədir. Çünki Ər-Riyadla diplomatik əlaqələr qurmaq və hətta İrana qarşı koalisiya yaratmaq ümidlərinin puç olduğunu görür. İranın Səudiyyə Ərəbistanına mümkün hücumu təhlükəsi indi aradan qalxıb və Ər-Riyadın yəhudi dövləti ilə münasibətləri yaxşılaşdırmaq barədə düşünməsi üçün daha güclü stimul yoxdur” - “Business İnsider” qeyd edir.

Səudiyyə Ərəbistanı ilə İran arasında Çinin vasitəçiliyi ilə bağlanan razılaşmadan həyəcanlanmayan digər ölkə isə Yaxın Şərqlə bağlı ümumi planlarını uğursuz hesab edən ABŞ-dır. Dövlət Departamentinin sözçüsü Ər-Riyad-Tehran razılaşmasını şərh edərkən deyib ki, əgər bu dialoq İranın regionda sabitliyi pozan fəaliyyətlərinin, o cümlədən təhlükəli silahların yayılmasının qarşısını almaq üçün konkret addım atmasına səbəb olarsa, əlbəttə ki, biz bunu alqışlayarıq.

Bundan əlavə, ABŞ Çinin Yaxın Şərqdə artan təsirindən məmnun deyil, Vaşinqtonun təsiri isə azalır. O, başa düşür ki, indi Səudiyyə Ərəbistanı ilə İsrail arasında yaxınlaşmaya nail olmaq ehtimalı azdır, İran isə uranı nüvə silahı səviyyəsinə qədər zənginləşdirməklə irəliləyir və artan beynəlxalq təcridlə üzləşmək əvəzinə, əvvəllər barışmaz rəqibi ilə münasibətlərini yaxşılaşdırır.

L.SƏMLA

AzPolitika.info