Şərqin İsveçrəsi - Azərbaycan “iki od” arasında

Ortaq maraqlardan ortaq hədəflərə doğru; İranla Səudiyyə Ərəbistanı arasında ziddiyyətlər Bakını çətin seçim qarşısında qoyur, ancaq.... çıxış yolu var; Qarabağ məsələsində bu iki müsəlman ölkəsini birləşdirən ilginc detal

Cənub qonşumuz İranla Azərbaycanın strateji tərəfdaşı Səudiyyə Ərəbistanı arasında münasibətlər gərgin olaraq qalır. Bu gərginliyin kökündə yalnız ötənilki Həcc ziyarəti zamanı Məkkədə baş vermiş qəzada yüzlərlə iranlı zəvvarın ölməsi faktı durmur, həm də və daha çox böhranlı Yaxın Şərq, Suriya (Bəşər Əsəd) məsələsində bu iki ölkənin toqquşan maraqları dayanır.

Bu da iki isti fakt: ötən həftə Səudiyyə Ərəbistanında ABŞ prezidenti Donald Trampın təşəbbüsü ilə keçirilmiş İslam sammitinə İran dəvət olunmadı. Azərbaycanın da qatıldığı həmin zirvə görüşü çərçivəsində “İslam NATO-su” ideyası da müzakirə predmeti oldu. Şəksiz ki, bu, həm də İran əleyhinə bir layihə kimi qiymətləndirilir. Həm “İslam ordusu” ideyası, həm də cənub qonşumuzun sammitə dəvət olunmamasının nəticəsi idi ki, toplantıdan bir gün sonra İranın Ali dini lideri, ayətullah Əli Xomeneyi Səudiyyə Ərəbistanı rəhbərliyi haqda sərt, bir qədər də təhqiramiz ifadələr işlətdi.




*****


Rəsmi Bakı, şübhəsiz ki, Ər-Riyadla Tehran arasında münasibətlərin belə kritik xarakterinin fərqindədir. Təbii ki, Azərbaycan bütün hallarda öz böyük qonşusu ilə normal münasibətlər saxlamaq zorundadır və buna həmişə çalışır da. Ələlxüsus İranla iqtisadi əlaqələrin inkişafına məxsusi diqqət yetirilir.



Bunun ən bariz təzahürü kimi Azərbaycan, İran və Rusiya arasında “Şimal-Cənub” nəqliyyat dəhlizi haqda ötən ilin yayında üç prezident səviyyəsində əldə olunan anlaşma sayıla bilər. Anlaşma uğurla həyata keçməkdədir və gələn ay - iyunda İran, Rusiya və Azərbaycan prezidentləri Tehranda bir araya gələrək, imzalanan sənədlərin yerinə yetirilməsinin gedişini bir daha müzakirə edəcəklər.


Sözsüz ki, Bakı-Tehran münasibətlərinin normalda qalması İranın da marağındadır. Qarşılıqlı əlaqələrin inkişafına verilən önəm isə mayın 29-da Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin iranlı həmkarı Həsən Ruhaniyə etdiyi telefonla zəng ilə növbəti dəfə öz təsdiqini tapmış oldu.


*****


Xəbər verildiyi kimi, İlham Əliyev Ruhaninin yenidən prezident seçilməsi və müqəddəs Ramazan ayı ilə əlaqədar İran prezidenti və xalqına təbriklərini çatdırıb, ona prezidentlik fəaliyyətində uğurlar, İran xalqına firavanlıq və inkişaf arzularını ifadə edib.




Öz növbəsində Ruhani göstərilən diqqətə və təbrikə görə minnətdarlığını bildirib, müqəddəs Ramazan ayı və 28 may - Respublika günü münasibətilə Azərbaycanın dövlət başçısını və xalqını təbrik edib, xalqımıza firavanlıq diləklərini çatdırıb (28-may - istiqlalımızla bağlı tarix olduğu üçün Ruhaninin ilk dəfədir etdiyi bu jest xüsusi diqqət çəkməyə bilməz).


Bundan əlavə, söhbət zamanı ikitərəfli münasibətlərin bir çox aspektləri, o cümlədən regionda təhülkəsizlik məsələləri, “Şimal-Cənub” dəmir yolunun tikintisi, neft-qaz sahəsində əməkdaşlıq, sərmayə qoyuluşu, turizm, kənd təsərrüfatı sahələri ətrafında fikir mübadiləsi aparılıb. Qeyd olunub ki, Azərbaycan-İran əlaqələri xüsusilə son dörd il ərzində ən yüksək səviyyəyə qalxıb və əldə edilmiş razılaşmalar və imzalanmış sənədlərin hamısı uğurla icra edilir.




*****


Bu, doğrudan da belədir: iki ölkə arasında iqtisadi-ticari əlaqələr son illər ərzində yüksələn xətlə inkişaf edir. Ən əsası, bu əlaqələrin, proje və anlaşmaların hamısı işğalçı Ermənistanın iqtisadi təcridinin güclənməsinə işləyir, İran üçün təcavüzkarın strateji önəmini azaldır. Adekvat şəkildə Azərbaycanın önəmi artır. Artan iqtisadi önəm isə regionda güclənən söz sahibliyi deməkdir.




Doğrudur, İran hələ ki qardaş Türkiyədən, Pakistandan və Səudiyyə Ərəbistanından fərqli olaraq, təcavüzkar Ermənistanla isti əlaqələr saxlayır - hansı ki, ötən ilin qışında H.Ruhaninin İrəvan səfəri ilə bir daha nümayiş olundu. Ancaq o da var ki, ortaq iqtisadi maraqlar olan yerdə ortaq siyasi maraqlar, ortaq hədəflər də qaçılmaz olur.




Biz həmçinin bu günlərdə İranın Ali dini liderinin Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı verdiyi açıqlamanı da nəzərə alırıq. Cənab Xomeneyinin ofisi bildirmişdi ki, işğal altındakı Qarabağ müsəlman torpağıdır və oradakı rejimlə hər hansı əlaqələr qurmaq günah və cinayətdir.


*****


Azərbaycan bu kimi yanaşmanı qiymətləndirir. Eyni zamanda arzu edir və gözləyir ki, İran Dağlıq Qarabağ məsələsində, işğal məsələsində nəhayət, daha prinsipial, islami dəyərlərə uyğun mövqe tutacaq ki, müsəlman torpağı olan Qarabağa işğaldan tezliklə azad olunsun - qardaş Türkiyə, Pakistan, Səudiyyə Ərəbistanı kimi.


Yeri gəlmişkən, Pakistan və Səudiyyə Ərəbistanı məhz işğal faktına görə Ermənistanla bu günədək diplomatik əlaqələr qurmayıb, onu dövlət kimi, ümumiyyətlə, tanımırlar. Bakı bunu da heç vaxt unuda bilməz. Yəni əməl məsələsi. Di gəl, böyük qonşu kimi İranla da bizim münasibətlərimiz Qarabağ məsələsində az önəm kəsb eləmir.


Bu xüsusda Azərbaycan bu iki böyük müsəlman dövləti arasında iki od arasında kimi görünə bilər. Fəqət, balans siyasəti, Qarabağ dərdi tələb edir ki, onlardan biri ilə yaxşı münasibət digərinin hesabına olmamalıdır. Yaddan çıxarmayaq ki, konfliktin hərbi yolla həlin gündəmə gələcəyi təqdirdə Tehranın mövqeyi də Azərbaycan üçün az əhəmiyyət kəsb etməyəcək.


Bu mənada Bakının bir-bir ilə ziddiyyətdə olan iki qonşu-tərəfdaş arasında barışdırıcı xətt yürütməsi ən ağıllı gediş olardı. Necə ki, Bakı Türkiyə-Rusiya münasibətlərinin böhrandan çıxmasında uğurlu vasitəçi, meydança rolu oynamışdı, necə ki, ABŞ və Rusiya Baş Qərargah rəislərinin görüş yeri kimi məhz Bakı seçilmişdi...


*****


Necə deyərlər, Azərbaycanın Şərqin İsveçrəsi roluna iddia eləməsinə ən çox haqqı çatır və buna uyğun gəlir. Belə rol təbii ki, Ermənistanlıq deyil. Bu, işğalçı ölkənin çəkisində olmayan, İrəvanın əli çatmayan bir statusdur. Və bu status Qarabağ probleminin ədalətli həllində bənzərsiz, hətta həlledici rol oynaya bilər - istər dinc həll yolu olsun, istərsə də müharibə variantı.


Analitik xidmət