İyulun 31-də bütün dünyada böyük səs-küyə səbəb olan bir hadisə baş verdi. 

Məhz həmin gün ABŞ ordusu ən çox axtarılan terrorçulardan biri, “Əl-Qaidə” lideri Ayman əz-Zəvahirini pilotsuz təyyarənin zərbəsi ilə məhv etdi. 

Cebhe. info "Fergana"ya istinadən bu hadisə ilə bağlı təfərrüatları təqdim edir.

Hadisə necə baş verdi?

Ayman əz-Zəvahiri son vaxtlar ailəsi ilə birlikdə Kabildə yaşayırdı. O, elə həmin evin eyvanına çıxanda "Hellfire" raketi ilə öldürülüb. 

Qeyd edək ki, ABŞ-ın 2001-ci il 11 sentyabr hücumlarının təşkilatçısı hesab etdiyi əl-Zəvahirinin Əfqanıstanda olması hələ ötən ilin sentyabrında - xarici hərbçilərin ölkədən çıxarılması başa çatdıqdan sonra ABŞ-da açıqlanıbmış...

Əslində, son illər əz-Zəvahiri dünyada terror fəaliyyətinin real təşkilatçısından daha çox simvolik bir fiqur olub. Lakin onun ləğvi həm amerikalılarla “Taliban” arasında münasibətləri kökündən yaxşılaşdıra, həm də onları əsaslı şəkildə korlaya bilər, baxmayaraq ki, indi iki tərəf arasında rəsmi münasibətlər o qədər də yaxşı deyil. 

Maraqlısı isə odur ki, məhz nəyə görə indi "Əl-Qaidə" liderini məhv etmək lazım idi və bu, nəyə gətirib çıxara bilərdi?

Usame bin Ladenin varisi

Əl-Zəvahiri kəşfiyyat agentliklərinin məlumatına görə, 19 iyun 1951-ci ildə Misirdə varlı ailədə anadan olub. Onun atası Qahirə Universitetində farmakologiya professoru, babası Məhəmməd əl-Əhmədi əl-Zəvahiri isə Misirin əsas və dünyanın aparıcı İslam universitetlərindən biri olan Əl-Əzhər Universitetinin böyük imamı olub.
1970-ci illərdə Ayman cərrahiyyə üzrə tibb dərəcəsi aldıqdan sonra dini radikallarla yaxınlaşıb. 1981-ci ildə Misir Prezidenti Ənvər Sədat əz-Zəvahiri öldürdükdən sonra o, təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən həbs olundu və sonrakı üç ili həbsdə keçirdi.

1984-cü ildə azad edilən əl-Zəvahiri Əfqanıstana getdi və orada Əfqanıstan mücahidləri ilə birlikdə Sovet qoşunlarına və Kabildə sovetyönlü rejimə qarşı vuruşan ərəb yaraqlılarına qoşuldu.

Sonralar o, Əfqanıstanda Səudiyyə Ərəbistanından gələn, yəmənli varlı bir ailədən olan Usame bin Ladenlə tanış oldu. 

Bin Ladenin başçılıq etdiyi qrup sovet qüvvələrinə qarşı yalnız bir döyüşdə-1987-ci ildə Caci döyüşündə iştirak edib. Bu, o döyüş idi ki, sovet paraşütçüləri ərəb düşərgəsini məğlub etmişdi. Daha sonra Əfqanıstanda əfqan mücahidlərinə və gələn ərəblərə əsasən maliyyə yardımı edirdi.

Bin Laden niyə cihad elan etdi?

Səudiyyə Ərəbistanı İraq diktatoru Səddam Hüseynin ordusuna qarşı “Səhrada tufan” əməliyyatını həyata keçirmək üçün Amerika qoşunlarının öz ərazisində yerləşdirilməsinə icazə verdikdən sonra bin Laden müsəlmanlar üçün müqəddəs Məkkə şəhərinin bu şəkildə murdarlandığını bildirib və cihad elan edib. Ona görə ki, həmin vaxt Birləşmiş Ştatlar və İsrail ərəblərin köhnə düşməni hesab edilirdi.

Ehtimal olunur ki, Ladenin yaratdığı “Əl-Qaidə”yə kamikadzelərdən istifadə təcrübəsini, məhz əl-Zəvahiri təqdim edib.

Sovet qoşunlarına qarşı müharibə zamanı kamikadze kimi əfqanlardan və onlara qoşulan ərəblərdən istifadə etmirdilər. Əl-Zəvahiri elə edirdi ki, kamikadze partlayışları "Əl-Qaidə"nin "vizit kartı" hesab edilsin.
1995-ci ildə o, Misirin İslamabaddakı səfirliyinə minalanmış avtomobillə 16 nəfərin ölümünə səbəb olan kamikadze hücumu planlaşdırmışdı.

1998-ci ilin avqustunda "Əl-Qaidə" döyüşçüləri Keniyanın paytaxtı Nayrobidəki ABŞ səfirliyini bombalamışdılar. 

Həmin hadisədə 12 amerikalı da daxil olmaqla 213 nəfər həlak olmuşdu. Elə həmin ay "Əl-Qaidə" üzvü, "Alman"ləqəbli Əhməd Tanzaniyanın Dar əs-Salam şəhərində ABŞ səfirliyinin dayanacağında mikroavtobusu partlatmışdı, nəticədə 11 nəfər həlak olmuş, yüzlərlə afrikalı yaralanmışdı. İki il sonra-2000-ci il oktyabrın 12-də isə Yəmənin Ədən limanında iki kamikadzenin olduğu qayıq Amerikanın "Cole" hərbi gəmisinə çırpıldı, hadisə nəticəsində 17 amerikalı hərbçi həlak oldu.

Sonra qrupun "ulduzlu saatı"oldu və  "möhtəşəm"  terroru baş verdi. Bu, 2001-ci il sentyabrın 11-də ABŞ-da baş verən məlum hadisələr idi.

Qrupun kamikadze üzvləri tərəfindən qaçırılan təyyarələr Nyu-Yorkdakı Dünya Ticarət Mərkəzinin qüllələrinə çırpıldı. Amerika kəşfiyyat orqanları hücumun koordinatorunun əl-Zəvahiri olduğunu bildirdikdən sonra Birləşmiş Ştatlar Əfqanıstanda bin Ladenə sığınacaq verən radikal "Taliban"a qarşı əməliyyat elan etdi.

"Taliban"əsasən taciklər və özbəklərdən ibarət Şimal Alyansının köməyi ilə tez məğlubiyyətə uğrayaraq, dağlara və ya Pakistanın çətin keçilən sərhəd bölgələrinə getməyə məcbur olmuşdu.

Bin Ladenin özü Pakistana sığınmışdı və orada 2011-ci ilin mayında ABŞ xüsusi təyinatlıları tərəfindən məhv edildikdən sonra "Əl-Qaidə"nin yeni lideri əz-Zəvahiri seçilmişdi.

Simvolik fiqur

2011-ci ildən “Əl-Qaidə”nin başçısına çevrilən əz-Zəvahiri bütün dünyada qanlı hücumların əsl təşkilatçısı olmaqdan daha çox simvolik fiqur və terror hücumlarının ideoloji ilhamvericisi olub. Bundan əlavə, 2014-cü ildə İraq Şam İslam Dövləti (İŞİD) qruplaşması beynəlxalq terrorizmdə ön sıralara çıxdı. Əz-Zəvahiri vaxtaşırı dünyanın müxtəlif ölkələrində öz tərəfdarlarına müraciətlər etsə də, eyni zamanda terror aktlarının planlaşdırılması və həyata keçirilməsində heç bir önəmli fiqur deyildi. Bunu ABŞ xüsusi xidmət orqanlarının hesabatları sübut edir.

"Əl-Qaidə" liderinin başına 25 milyon dollar mükafat qoysalar da, 2011-ci ildən sonra onun terror hücumlarında iştirakına dair sübutlar tapılmadı.

"Taliban"ın Qətərin paytaxtı Dohada ABŞ-ın əvvəlki prezidenti Donald Trampın administrasiyası ilə bağladığı sülh sazişinə əsasən, onlar terrorçu qruplarla bütün əlaqələri kəsməli idilər. Baxmayaraq ki, bu, gülməli və məntiqsiz səslənir, çünki "Taliban"sonda dünyanın bir çox ölkəsində terror təşkilatı kimi tanındı.

Avqust hadisələri zamanı əz-Zəvahiri harada idi?

Keçən il avqustun ortalarında "Taliban" Kabili döyüşsüz ələ keçirəndə və Əfqanıstanın amerikapərəst prezidenti Əşrəf Qani xaricə qaçanda bu şərtin yerinə yetirilməsi tamamilə çətinləşdi.

Artıq sentyabr ayında sosial şəbəkələrdə əz-Zəvahirinin "Taliban"ın nəzarətində olan Əfqanıstan ətrafında kifayət qədər sakit hərəkət etdiyi barədə xəbərlər yayılmışdı. Sentyabrın ortalarında ABŞ Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsinin keçmiş rəhbəri vəzifəsini icra edən Maykl Morell “Əl-Qaidə” liderinin Əfqanıstanda olduğunu bildirmişdi.

O vaxtdan bəri əz-Zəvahiri ilə bağlı xüsusi bir xəbər yox idi. O, ictimaiyyətdə heç bir şəkildə özünü göstərmədi, həm İslam radikalları, həm də ABŞ üçün çox əhəmiyyətli bir simvolik fiqur olmağa davam etdi.

...İyulun son günündə dünya misirli əz-Zəvahiri haqqında yenidən xəbər aldı. ABŞ Prezidenti Co Bayden Kabildə pilotsuz təyyarənin zərbəsi ilə onun məhv edildiyini açıqladı. Bu, ötən ilin avqustundan bəri Amerikanın Əfqanıstana ilk hava hücumu idi.

Burada bir neçə məqamı aydınlaşdırmaq lazımdır. 

Əz-Zəvahirinin məhv edilməsi "Taliban"ın Daşkənddə Əfqanıstan üzrə beynəlxalq konfransda amerikalılarla görüşündən cəmi bir neçə gün sonra baş verib. Əfqan radikallarından ibarət nümayəndə heyətinə hərəkatın liberal qanadının tərəfdarı, xarici işlər naziri Əmir Xan Müttəki başçılıq edirdi. O, amerikalılarla bağlı qapılar arxasında danışıqlar apardı. Məlumdur ki, onlar Amerika banklarında yerləşdirilən və ötən ilin avqustunda ABŞ tərəfindən bloklanan 7 milyard dollarlıq Əfqan aktivlərinin "Taliban" tərəfindən terror məqsədləri üçün istifadə olunmaması üçün dondurulmuş vəsaitlərini müzakirə ediblər.

Kütləvi informasiya vasitələrinin məlumatına görə, əz-Zəvahiri “Taliban”ın radikal qanadının tərəfdarı və ABŞ tərəfindən ən çox axtarılan terrorçulardan biri – "Taliban" hökumətinin daxili işlər naziri Siracuddin Haqqaninin evində yaşayıb. "Taliban" rəhbərliyində liberallarla radikalların qarşıdurması zaman-zaman ictimai sahədə özünü büruzə verir. Güman etmək olar ki, Muttaki əfqan aktivlərinin dondurulması müqabilində əz-Zəvahiri barədə məlumatları “sızdırıb”. 

Beləliklə də, tezliklə məlum olacaq ki, ki, ABŞ bloklanmış pulları tədricən "Taliban"a köçürməyə başlayıb.
Başqa bir versiya isə odur ki, amerikalılar Daşkənddə "Taliban"la heç nə ilə razılaşa bilməyiblər, ona görə də onlar “uzun əlləri” olduğunu nümayiş etdirmək üçün əz-Zəvahirini nümayişkaranə şəkildə məhv etdilər. Bununla da xəbərdarlıq etdilər ki, "Taliban" hələ də terror qruplaşmaları ilə əməkdaşlığını davam etdirir və öz ərazilərində terrorçuların gizlənməsinə şərait yaradır.

Düzdür, bu, çətin ki, "Taliban"ı böyük qorxuya salsın. Onlar 20 il ərzində amerikalılara qarşı partizan müharibəsi aparıb, liderlərini və müttəfiqlərini uğurla gizlətməyi bacarıblar.

Onu da qeyd edək ki, talibançıların əz-Zəvahirini Kabilin mərkəzindəki evdə gizlətməsi faktını müəyyən etməklə amerikalılar hazırda "Taliban"la fəal əməkdaşlıq edən ölkələrə ciddi təsir göstərməyəcəklər. Bunun səbəbi isə odur ki, radikal hərəkatla əməkdaşlığın iqtisadi faydaları Əfqanıstanın qonşuları üçün yalnız simvolik dəyəri olan yaşlı bir kişidən daha əhəmiyyətlidir.

Bunu da qeyd etmək yerinə düşərdi ki, ABŞ Türkiyə və Türkiyə ordusunun hərbi qüvvələrinin nəzarətində olan Suriyada İŞİD liderlərini dəfələrlə məhv edib. Lakin bu, Türkiyə ilə ABŞ arasında münasibətlərin soyumasına səbəb olmayıb.

Çox güman ki, Kabildə əz-Zəvahirinin məhv edilməsinə verilən dəyər çox yaxın vaxtlarda məlum olacaq.

Sevinc Tapdıqqızı
Cebhe. info