Azərbaycan və Ermənistan sülhə doğru ilk böyük addımı ikitərəfli müzakirələrin nəticəsi olaraq atdı. Hərbi əsir və girovların dəyişdirilməsi, qarşılıqlı etimadın yaradılması məqsədi ilə beynəlxalq təşkilatlarda atılan addımlar beynəlxalq birlik tərəfindən müsbət qarşılandı. Birləşmiş Ştatlar, Avropa İttifaqı, Avropa Şurası, eyni zamanda Türkiyə və Rusiyadan verilən dəstək bəyanatları prsesin uğurlu davamı üçün yaxşı zəmin yaradıb.

Müharibədən sonra tərəflər ilk dəfədir ki, vasitəçilərin imzası olmayan sənədə imza atırlar və geosiyasi qarşıdurma içində olan tərəflər buna etiraz etmir. Buna qədər Brüssel və ya Vaşinqtonda aparılan müzakirələrə Moskvadan qəzəbli reaksiyalar eşidilirdi, eyni qaydada Rusiyada baş tutan görüşlərə Qərb dövlətlərinin etimadsızlığı, ümidsizliyi dərhal büruzə verilirdi.

Sülh danışıqlarının teta-tet aparılması rəsmi Bakının təklifidir, buna qədər Ermənistana Tiflisdə və sərhəddə görüşmək təklif edilsə də, İrəvan tərəfindən qəbul edilməyib. Səbəbi belə izah edilir ki, beynəlxalq güclərin vasitəçiliyi və qarantiyası olmayan sazişin reallaşması mümkün deyil. Yəni Azərbaycan, lazım bilsə, imza atdığı müqaviləyə baxmadan güc tətbiq edə bilər. Rəsmi Bakı isə sülh prosesinin geosiyasi ziddiyətlərin predmetinə çevrilməsinin faydasız olduğunu bəyan edərək, ən yaxşı variantın qarşılıqlı anlaşma şəraitndə razılaşmaya imza atmaqda görürdü.

Əlbəttə, dekabrın 7-də atılan addım Qərbi qane edib və prosesin pərdəarxasında Birləşmiş Ştatların və Avropa İttifaqının olmadığını söyləmək, eləcə də Rusiyanın da ondan xəbərsiz qaldığını demək doğru olmaz. Hər iki tərəf Bakı ilə İrəvan arasında gedən müzakirələrdən tam şəkildə xəbərdar idi və birinin üstünlüyünün təmin olunmadığı şəraitdə razılaşmanın əldə olunmasına qarşı olmadıqlarını nümayiş etdiriblər. Müsbət nəticənin əldə olunması, prosesin bundan sonra vasitəçilərin birbaşa iştirakı olmadan davam etdirilməsi üçün yaxşı zəmin yaradır. Yaxın gələcəkdə sərhəddə və ya Tbilisidə görüşlərin baş tutması mümkündür...

Bəs proses necə gedə bilər, əsas ziddiyətlərlə bağlı kompromislərin 2 gün əvvəlki kimi ikitərəfli qaydada rahat əldə olunması mümkündürmü? Bu sualın cavabını axtarmazdan əvvəl tərəflər üçün prinsipial məsələlərə diqqət yetirmək lazımdır.

Xatırladaq ki, bu günlərdə Bakıda keçirilən beynəlxalq forumda Prezident İlham Əliyev Ermənistanın Azərbaycan tərəfindən irəli sürülmüş 5 əsas baza prinsipləri ilə razılaşdığını açıqlayıb. Bu sənəddə:

- Dövlətlərin bir-birlərinin suverenliyi, ərazi bütövlüyü, beynəlxalq sərhədlərinin toxunulmazlığı və siyasi müstəqilliyini qarşılıqlı şəkildə tanıması;

- Dövlətlərin bir-birlərinə qarşı ərazi iddialarının olmamasının qarşılıqlı təsdiqi və gələcəkdə belə bir iddianın qaldırılmayacağına dair hüquqi öhdəliyin götürülməsi;

- Dövlətlərarası münasibətlərdə bir-birlərinin təhlükəsizliyinə hədə törətməkdən, siyasi müstəqillik və ərazi bütövlüyünə qarşı hədə və gücdən istifadə etməkdən, habelə BMT Nizamnaməsinin məqsədlərinə uyğun olmayan digər hallardan çəkinmək;

- Dövlət sərhədinin delimitasiyası və demarkasiyası, diplomatik münasibətlərin qurulması;

- Nəqliyyat və kommunikasiyaların açılışı, digər müvafiq kommunikasiyaların qurulması və qarşılıqlı maraq doğuran digər sahələrdə əməkdaşlığın qurulması qeyd olunub.

Əlbəttə, bu müddəalar əsas prinsipləri əhatə edir, onun əsasında hazırlanacaq saziş layihəsində bütün məsələlər detallı şəkildə yer almalıdır. Bu sırada tərəflərin prioritet hesab etdikləri məsələlər var:

- Azərbaycan Ermənistan ərazisindən Naxçıvan Muxtar Respublikasına quru və dəmir yolunun açılmasını tələb edir. Bu yolda xüsusi rejim tətbiq olunmalıdır və Azərbaycan vətəndaşlarının gömrük rüsumlarına və vergilərə cəlb olunmadan gediş-gəlişi təmin olunmalıdır;