Suriya və Livan erməniləri Laçının kəndlərindən çıxmaq istəmirlər - yeni gərginlik

Ekspertlər deyir ki, ermənilərin oradan çıxarılmasını Rusiya sülhməramlıları həyata keçirməlidir, əks təqdirdə...

Laçın şəhərindən yan keçən avtomobil yolunun bu ilin yay aylarında istifadəyə veriləcəyi gözlənilir. Bu yol Kərkicahandan - Xankəndi ətrafından - Qaybalı, Zarıslı və Turşsu kəndlərindən keçəcək və Laçın şəhərinə daxil olmadan Kirov, Böyük Qaladərəsi və Kiçik Qaladərəsi yaşayış məntəqələrindən də keçməklə Ermənistanın Azərbaycanla sərhədin 400 metrliyində yerləşən, ermənilərin “Kornidzor” (Zəngəzurun Gorunzur kəndi) adını verdikləri qəsəbəyə çıxacaq. Sözügedən alternativ yolun uzunluğu 28 km olacaq.

Məlumatlara görə, Laçının kəndlərində ermənilər hələ də qalırlar. Ekspertlərə görə, Rusiya bu məsələdə mütləq şəkildə addımlar atmalıdır. Laçına gedən yolda yerləşən Azərbaycan kəndlərində qalmış ermənilər oradan qovulmalıdır. Bəzi ekspertlər isə deyir ki, əgər onlar Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edib yaşamaq istəsələr, qalmaları mümkün variantdır.

Məlumatlara görə, bugünlərdə Xankəndindəki separatçı-terrorçu rejimin nümayəndələrindən biri Laçın rayonunun işğal illərində qanunsuz olaraq məskunlaşdırılmış Zabux kəndinə gəlib. Moderator.az xəbər verir ki, bu haqda Ermənistanın “Hraparak” nəşri məlumat yayıb. Məlumatda deyilir ki, kəndə gələn həmin məmur ermənilərə bəyan edib ki, Laçın dəhlizinə alternativ yol artıq tamamlandığı üçün tezliklə Zabuxdan köçməlisiniz. Buna görə də artıq kənddəki erməni ailələrindən bir neçəsi Ermənistana köçüb. “Aqavno” adlandırılan Zabux kəndinin qanunsuz “meri”- 2011-ci ildə qeyri-qanuni olaraq Azərbaycan torpağına köçürülmüş Suriya terrorçusu Andranik Çavuşyan Xankəndindən məmur gəldiyini təsdiqləsə də, onun sakinlərə belə bir xəbərdarlıq etmədiyini bildirib. Lakin o da etiraf edib ki, kənddəki erməniləri “doğma yurdlarından çıxmamağa” çağırsa da, Zabuxu tərk etməyə hazırlaşanlar xeylidir. A.Çavuşyanın sözlərinə görə, hazırda Zabuxda 50-yə yaxın erməni ailəsi qalıb.

Qeyd edək ki, Laçın rayonunun bütövlükdə sahəsi hazırkı “dəhliz” adlanan ərazi də daxil olmaqla, 1835 kv.km-dir. İşğal dövründə Laçın rayonuna Ermənistandan və son vaxtlar isə Livan və Suriyadan ermənilər köçürülüb. Xatırladaq ki, Laçın rayonu işğal edilən günədək (18 may 1992-ci il) rayon mərkəzindəki bir neçə şəxs istisna olmaqla, digər 127 yaşayış məntəqəsində, o cümlədən Zabux kəndində bir nəfər də erməni yaşamayıb. Gorus-Laçın yolunun üzərində yerləşən Zabux kəndindən başqa, şimal istiqamətində 5 km dəhlizə daxil olan Sus və Qarıkaha kəndləri, cənub istiqamətindən isə Ağanus və Kəravuz kəndləri də Rusiya ordusunun məsuliyyət zonasına aiddir. Azərbaycan bu ayın sonunadək Laçına alternativ yolu təhvil verdikdən sonra həmin kəndlərin taleyi necə olacaq?

Onların çıxarılması üçün Rusiya sülhməramlılarından kömək istəməli, yoxsa özümüz onları qovmalıyıq? Yeni gərginlik ocağı yarana bilərmi? Ermənilər vətəndaşlığı qəbul etsələr, qalıb yaşaya bilərlərmi?

Əziz Əlibəyli

Sosial Tədqiqatlar Mərkəzinin mətbuat xidmətinin rəhbəri, beynəlxalq münasibətlər üzrə şərhçi Əziz Əlibəyli hesab edir ki, ermənilərin özləri oradan qovulmalarını istəyirlər: “Alternativ yolun açılması məsələsini artıq erməni tərəfi də deyir. Yay aylarının sonlarına doğru yol məsələsi həll oluna bilər. O da qeyd olunur ki, həmin bölgələrdəki insanlara, Zabux da daxil olmaqla, bir neçə kənddə yaşayan ermənilərə çıxmaqla bağlı ümumi göstəriş verilib. Sadəcə, o hansı formatda olacaq, proses necə aparılacaq, dəqiq deyil. 10 noyabr razılaşması əsasında ilk növbədə, həmin tabeçiliyi reallaşdıracaq güc mərkəzi birmənalı olaraq sülhməramlılardır. Bu qüvvələr real şəkildə kəndlərdən ermənilərin çıxarılmasını təmin etməsə, o zaman Azərbaycanla münasibətlərin Rusiya tərəfindən kəskinləşdirilməsi arqumenti ortaya çıxır. Zənn etmirəm ki, belə bir oyuna gedilsin. Bu kəndlərin boşaldılmasına Rusiya mane olacağı və etiraz edəcəyi təqdirdə, bu proseslərin yekunu mütləq şəkildə Ermənistanla toqquşmalara qədər gedib çıxacaq. Bunu da nəzərdən qaçırmaq olmaz. İstisna etmirəm ki, əgər Azərbaycanla Ermənistanın toqquşmasına Rusiyanın ehtiyacı varsa, bunu istəyirsə, mümkünsüz deyil. Bu cür prosesləri həyata keçirə bilərlər. Onu da deyim ki, Azərbaycan tərəfi Zabux və digər kəndlərdə yaşayan erməniləri özü də həmin yerlərdən çıxara bilər. Amma bu necə olacaq? Qovma məsələsi onların istədikləri və görməyə çalışdıqları bir mənzərədir. Onu etməklə prosesləri şübhə altına ata bilərikmi, baxın bu sual ətrafında düşünmək lazımdır”.  

Azər Hüseynov

AĞ Partiya başqanının müşaviri, siyasi şərhçi Azər Hüseynov fikirlərinə sualla başladı: “Azərbaycan nə etməlidir? İlk öncə işğaldan azad edilmiş bölgələrə millətimizin qayıtmasını tənzim edən Qayıdış Qanununu Milli Məclisdə qəbul etməlidir. Burada köçürülmələrin qrafiki təsbit edilməlidir. Bununla yanaşı, müvəqqəti işğal dövründə qanunsuz məskunlaşmaların ləğvi haqqında qanun qəbul etməlidir. Bu qanunlar bizə hərəkət legitimliyini gücləndirmək imkanı verir. Daha sonra qayıdış bölgələrinin xüsusi təhlükəsizlik statusu haqqında qanun qəbul edilməlidir. Elə bundan sonra da ora urcah olunmuş şəngülümlərə görk olsun deyə avtobuslara mindirib aparıb Ermənistan sərhədinə tökməlidir”.

Akif Nağı

Qarabağ Azadlıq Təşkilatının sədri Akif Nağı yalnız o halda ermənilərin vətəndaşlıq ala biləcəklərinə toxundu: “Ermənistan rejimi digər ərazilərimizdə olduğu kimi, Laçın rayonunda da işğalın davam etdiyi dövrdə qanunsuz məskunlaşdırma həyata keçirib. ATƏT-in Minsk Qrupunun 2005 və 2010-cu illərdə həyata keçirdiyi faktaraşdırıcı missiyalar zamanı qanunsuz məskunlaşma, o cümlədən Suriya, Livandan Kəlbəcər və Laçına ermənilərin köçürülməsinə dair faktları təsdiq edib. Həmin ermənilər hələ o vaxt beynəlxalq hüquqa görə oradan çıxarılmalı idi. İndi yeni şərait yaranıb, beynəlxalq hüquq da, güc də Azərbaycanın tərəfindədir. Bildiyimizə görə, Laçın şəhəri və rayonun kəndlərində qalan ermənilərin sayı çox azdır, nisbətən çoxluq Zabux kəndində müşahidə olunur. Onlar da başa düşürlər ki, həmin yaşayış məntəqələrinin qanuni sahibləri qayıdır, ona görə də orada qalmalarının heç bir mənası yoxdur. Onların Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul etmələrinə gəldikdə isə bunun üçün qanuni prosedurlar var. Onlar da başqaları kimi həmin prosedurlardan keçməlidirlər. Öz ölkələrinə qayıdıb getməli, oradan Azərbaycanın miqrasiya xidməti qurumlarına müraciət etməli, uyğun qərarlardan sonra vətəndaşlıq ala bilərlər. Amma onlar artıq Azərbaycan dövlətinə qarşı cinayətdə, qanunsuz məskunlaşmada iştirak ediblər. Ona görə də, Azərbaycan vətəndaşlığını almaq üçün hüquqi və mənəvi haqlarını itiriblər. Laçın rayonu ərazisindəki ermənilərin oradan çıxarılması Rusiya sülhməramlıları tərəfindən həyata keçirilməlidir. Əgər bunu etməsələr, Azərbaycan beynəlxalq qurumlara müraciət edə bilər. O da nəticə verməsə, Azərbaycanın tam haqqı var ki, güc tətbiqinə əl atsın. Laçın dəhlizinə alternativ yolun çəkilməsi bu prosesi sürətləndirəcək. Amma biz daha çox qanunsuz məskunlaşmanın nəticələrinin aradan qaldırılması amilinə üstünlük verməliyik”.

Cavanşir ABBASLI
“Yeni Müsavat”