Bu gün qardaş ölkə Türkiyədə Zəfər Bayramı qeyd edilir.

Belə ki, 1922-ci ilin 26 avqustunda Mustafa Kamal Atatürkün baş komandanlığı ilə başlayan müharibənin 30 avqustda Dumlupınarda qələbə ilə nəticələnməsi bayram kimi qeyd olunur.

Birinci Dünya müharibəsindən məğlub çıxmış Osmanlı dövlətinin düşmən ölkələr tərəfindən parçalanmasının qarşısı bu qələbə ilə alınıb.

1919-1922-ci illərdə davam edən Qurtuluş Savaşının ən həlledici mərhələsi hesab edilir. İlk dəfə 1923-cü ildə qeyd edilən qələbə günü 1926-cı ildən rəsmi olaraq Zəfər Bayramı elan olunub.

Bəs böyük zəfərin 100 il öncə bir çay süfrəsində başladığını bilirdiniz?

Məşhur tarixçi Ümit Doğan Mustafa Kamal Atatürkün 100 il əvvəl düşmənləri necə təəccübləndirdiyindən bəhs edib.
Belə ki, parçalanan Osmanlı İmperatorluğunun küllərindən yaranan Türkiyənin memarı, dahi şəxsiyyət Mustafa Kamal Atatürk böyük hücum qərarını 100 il əvvəl bir “çay süfrəsində” verib. Hansı ki, o qərarın ardından işğalçılara qarşı böyük hücum başladı və Türkiyə İstiqlaliyyət müharibəsini zəfərlə başa vurdu.

Ümit Doğan bununla bağlı “Twitter” hesabında paylaşım edib:

“20 avqust 1922-ci ildə “Hakimiyyəti-Milliyə” qəzetində “Çay ziyafəti” başlıqlı bir xəbər dərc olundu. Mustafa Kamal Atatürkün köşkdə bir çay ziyafəti verəcəyini elan edildi. Hər kəs onun çay ziyafəti verməsini gözləyərkən, Atatürk böyük hücumu başlatmaq üçün Ankaradan ayrılmışdı. Hətta hücum planı o qədər gizli idi ki, Atatürk Zibeydə xanıma belə çay ziyafəti verəcəyini demişdi”.

Tarixçi əlavə edib ki, əslində həmin çay ziyafəti xəbəri yalan idi:

“Zibeydə xanım da oğlunun çay ziyafətində olduğunu zənn edərkən, Atatürk böyük hücumu başlatmaq üçün cəbhəyə getmişdi. O, 1922-ci ilin iyun ayında hücumdan əvvəl son yoxlamaları etmək üçün Dəli Halit Paşanın komandanlığı altında olan Kocaeli qrupunu yoxlamaq üçün Adapazarı-İzmit səfərinə çıxmışdı.

Bu səfərin digər mühüm cəhəti isə Atatürkün milli mübarizənin başlamasından bəri ilk dəfə anasını görməsi oldu. 14 iyun 1922-ci ildə Atatürk Adapazarındakı keçmiş Hərbi Xidmət rəisi mayor Baha bəyin evinə getdi. O, məhz orada gözyaşları içərisində anası Zibeydə xanım ilə görüşdə. Atatürk lazımi yoxlamaları etdikdən sonra Ankaraya yola düşdü. O, burada hücum planını Hərbi Qərargah rəisi Fevzi Paşa, Qərb Cəbhəsi komandanı İsmət Paşa və Milli Müdafiə rəsmisi Kazım Paşa ilə bölüşdü. Mustafa Kamal Atatürkün hücum planı əsgərlərin əksəriyyətini düşmən cəbhəsinin kənarında və ətrafında toplayaraq düşməni məhv etmək idi”.

Ümit Doğan xatırladıb ki, Atatürk illər sonra həmin gün evdən çıxarkən anası ilə danışığından bu sözlərlə bəhs etmişdi:

"Səfər paltarımı geyindim və sağollaşmaq üçün anamın otağına getdim. Əlini öpdüm, icazə istədim. Hara? dedi. Çay ziyafətinə dedim. Bu paltar ziyafət üçün deyil, dedi. Biz gedəndən və saatlar keçəndən sonra maraqlandı və Mərkəzi Komandirə zəng etdi. Oğlum haradadır? Ağa, çay süfrəsinə getmişdi. Yox, çay süfrəsinə getməyib. Bilirəm, müharibəyə gedib. Qələm və kağız gətir, məndən ona məktub yaz.Zübeydə xanım cəbhəyə gedəcəyini bildiyi oğlunun əzmini gücləndirmək üçün bu məktubu göndərdi:

“Oğlum, səni gözlədim. Sən qayıtmadın. Çay ziyafətinə gedəcəyini söylədin. Amma bilirəm, siz cəbhəyə getmisiniz. Sənin üçün dua edirəm. Müharibədə qalib gəlmədən qayıtma. Sənin anan”.

O, hücum planını barədə də yazıb:

“Plana əsasən, birinci ordu Afyonkarahisarın şərqində Akarçay ilə Dumlupınar arasındakı düşmən mövqelərinə hücum edərək düşməni şimala doğru sıxışdırmalı idi. İkinci ordu isə Akarçayın şimalından Sakaryaya qədər cəbhədə düşmənə hücum etmək niyyətində idi. Bu ordu düşmənin Əskişəhərdə 3, Döğərdə 3, Afyonkarahisarın şərqində isə 2, cəmi 8 diviziyasının dayandırılmasına cavabdeh idi.

Kocaeli bölgəsindəki qüvvələr də düşmənin cənuba enməsinin qarşısını almalı, Menderes bölgəsindəki qüvvələri isə düşmənin İzmirlə əlaqəsini kəsməli idi. Yəni ordununun gücünün əsas hissəsi Afyonkarahisar ətrafında düşmənin sağ cinahının cənubunda və Akarçay və Dumlupınar səviyyəsinə qədər olan ərazidə cəmləşəcəkdi. Düşmənə bu tərəfdən zərbə vurulsaydı, dəqiq nəticə alınardı.

İyulun 27-28-də Akşehirdə keçirilən toplantıda hazırlıqların avqustun 15-dək başa çatdırılması qərara alınmışdı. İsmət Paşa ordunun hazırlıqlarını tamamladıqdan sonra gizlənmək üçün avqustun 6-da hücuma hazırlaşmaq əmrini vermişdi. Hücumla bağlı Nazirlər Kabinetinə də məlumatlandırılmışdı.

Avqustun 20-dən 21-nə keçən gecə Birinci və İkinci Ordu komandanları, Hərbi Qərargah rəisi və Qərb Cəbhəsi Komandiri Mustafa Kamal Paşanın qatıldığı toplantıda hücum planı xəritə üzərində müzakirə edilib. Hazırlıqlar gizli şəkildə aparılmalı idi. Buna görə də ordu gecələr irəliləyir, gündüzlər kəndlərdə, ağacların altında dincəlmək üçün vaxt keçirirdi.

Avqustun 24-də qərargah Akşehirdən Şuhuta köçürüldü. Avqustun 25-də səhər saatlarında Şuhutdan Kocatəpənin cənub-qərbindəki müharibənin aparıldığı çadır düşərgəsinə köçürüldü. Məhz 25 avqust hücuma hazırlıqla keçdi. Afyonun cənubundan Kaleciksivrisi, Tınaztəpə və Kırcaaslan, Çiğiltəpə düşmən tərəfindən mühasirəyə alınıb.

Avqustun 26-da səhər saatlarında ön xətlərimiz düşmən mövqelərinə 400 metrədək yaxınlaşdı. Saat 05:00-da başlayan və 05:30-da intensivliyini artıran artilleriya atəşinin himayəsi altında olan qoşunlarımız düşmən mövqelərinə hücuma keçdi. Düşmənin alınmaz hesab edilən mövqeləri alt-üst edilirdi. Bir anın içində hər şeyi od və tüstü bürüdü. Qızdırma getdikcə güclənən, səhər yeməyi belə yeməyən Atatürk uzaq təpələrdə türk ordusunun hücumunu seyr edirdi.

Basqın hücumundan təəccüblənən yunanlar hücumun başlamasından cəmi yarım saat sonra 1-ci və 4-cü korpusun cəbhələrinə yönəldilmiş zəif artilleriya atəşi ilə cavab verə bildilər. Saat 10:00-da Süvari Korpusumuz dağları keçdi. “Hakimiyyəti-Milliyə” qəzeti də hər gün müharibəni izləyir, narahat olan ankaralıları sakitləşdirməyə çalışırdı. Qəzet 27 avqust 1922-ci il tarixində böyük hücumun başladığını bu sözlərlə elan etmişdi:

“Qəhrəman ordumuz dünən səhər saatlarından etibarən bütün cəbhələrdə qatil düşmənlə vuruşmağa başladı”.

Tarixçi bildirib ki, avqustun 30-da düşmən tamamilə mühasirəyə alındı və məhvetmə başlandı:

“Avqustun 31-i səhər saatlarında yunan ordusunun böyük bir hissəsi məhv edildi, bir çox yunan əsgəri əsir götürüldü və bir çoxu İzmirə doğru qaçmağa başladı. O zaman Atatürk bu tarixi sözləri dedi: “Ordular! İlk hədəfiniz Aralıq dənizidir, İrəli!” Əmri alan əsgərlərimiz 1921-ci il sentyabrın 1-dən düşmənin arxasınca getməyə başladılar. 1 sentyabr 1922-ci ildə Yunanıstan Ali Baş Komandanı Trikopis və 7000 yunan əsgəri Uşak yaxınlığındakı Çalköydə əsir götürüldü.

Təqib fövqəlbəşəri sürətlə irəlilədi. Türk əsgəri, hətta dincəlmək və yatmaq istəmirdi. Çünki xilas etdiyi hər bir qəsəbə, kənd və şəhərin rumlar tərəfindən yandırıldığını, bölgədəki türklərin isə vəhşicəsinə qətlə yetirildiyini görürdü. Bu səbəbdən türk piyadaları 9 sentyabr 1922-ci ildə süvarilərlə birlikdə İzmirə daxil oldular. Təqib zamanı qət edilən məsafə təxminən 450 km-dir. Bu döyüş yolu ilə hər gün orta hesabla 50 km məsafə qət edir. Avqustun 14-dən hər gün yürüşə çıxan və 5 gün dayanmadan döyüşən piyada bölmələri üçün bunun reallaşmasını izah etmək çox çətindir. Buna görə də heç kim hansısa qələbəni böyük hücumla müqayisə etməsin. Deməsin ki, böyük hücumdan daha vacib qələbələrimiz var. Biz buna imkan verməyəcəyik”.

Bununla yanaşı, Mustafa Kamal Atütürkün hücum əmrini vermədən öncəki son çıxışı da olduqca maraqlıdır.

Belə ki, Qazi Mustafa Kamal Paşa böyük hücumdan əvvəl "Uduzsaq bizə xain deyirlər. Məclis bizi asar" deyən Hərbi Akademiyanın müəllimi Yakup Paşaya "Uduzsaq, məni dərhal asarsınız" deyərək inamla cavab verib. Müharibədən sonrakı çıxışlarının birində isə Atatürk bildirib ki, “əgər müharibədə məğlub olsaq, bütün məsuliyyət mənə aid olacaq”.
Onun bu əfsanəvi sözləri tarixə qızıl hərflərlə düşüb.

Plana əsasən, ordunun böyük bir hissəsi gecələr köçürülməli idi. Əgər aşkar edilsəydi, böyük məğlubiyyət yaşana bilərdi. Lakin orduya silah-sursat göndərmək mümkün olmayacaqdı. Ona görə də Yaqup Paşa buna qarşı çıxırdı. Atatürk isə deyirdi ki, “biz tədarükü düşməndən edəcəyik". Yəni düşmən ələ keçirilməsəydi, ordunun məhv olmaq riski vardı.

Mustafa Kamal Paşa hücumdan başqa çarələrinin olmadığını deyirdi:

“Bir ildir çalışıb, düşmənlə güclərimizi müəyyən mənada bərabələşdirə bildik. Bir də əsla bu gücü yarada bilmərik. Ona görə də nəticə əldə etmək və müharibəni bitirməyə məcburuq. Bütün təhlükələrə rəğmən bu planı icra etməkdən başqa çarə görə bilmirəm”.

Yaqub Paşa isə “Bu planla uduzsaq, bizə satqın deyəcəklər. Məclis bizi asacaq”, - deyə etirazını davam etdirdi.
Atatürk isə cavabında qətiyyətli şəkildə dilləndi:

"Qorxmayın, paşam. Məsuliyyət mənə aiddir. Uduzsaq, məni dərhal asarsınız!"

Böyük öndər bu polad sözləri ilə qorxmaz, ziyalı, özünə inamlı Ali Baş Komandan olduğunu bir daha nümayiş etdirdi. Bu gün məhz onun dahiyanə düşüncələri və şücaəti sayəsində müstəqil bir Türkiyə Cümhuriyyəti var. Türk xalqı onun xidmətlərini əsla və əsla unutmayacaq. Bu gün bir daha 100 ildə bir gələn adamı, əfsanəvi şəxsiyyət Mustafa Kamal Atatürkü hörmət və qürurla yad edirik...

Elmir
Cebhe.info