Dünya ekspertləri BU SUALA EYNİ CAVABI verdilər - Mümkün deyil!

Mütəxəssislərin “əsrin zəlzələsi” adlandırdığı Kahramanmaraş zəlzələsi “zəlzələni əvvəlcədən bilmək olarmı?” sualını yenidən gündəmə gətirib.

Musavat.com xəbər verir ki, BBC bu suala cavab tapmaq üçün dünyanın müxtəlif ölkələrindən olan ekspertlərlə məsləhətləşib.

Zəlzələlərin baş verdiyi Şərqi Anadolu fay xətti 3 tektonik lövhənin bir-birinə sürtündüyü qurşağın bir hissəsidir. 1970-ci ildən bəri bölgədə 6 və ya 3 çox böyük zəlzələ baş verib. Bu səbəbdən mütəxəssislər bu bölgədə zəlzələnin “gecikmiş” olduğunu düşünürlər.

(Yer qabığını yaradan lövhələrin hərəkəti nəticəsində yaranan gərilmə və toqquşmalar Yer qabığının bəzi hissələrində yüz illər boyunca enerji toplanmasına gətirib çıxarır. Bu enerji müəyyən zaman kəsimlərində ortaya çıxır. Həmin hərəkətli bölümlərə fay xətti deyilir - red.)

Lakin BBC-yə danışan ekspertlərin fikrincə, zəlzələni proqnozlaşdırmaq demək olar ki, mümkün deyil. Yalnız hadisə baş verdikdən sonra seysmik məlumatların bəziləri təsbit edilə bilər, lakin bu da çox məhduddur. Hər hansı bir tərpəniş olmazdan əvvəl hara baxmaq lazım olduğunu təyin etmək mümkün deyil.

Roma Sapienza Universitetinin və İtaliyanın Penn State Universitetinin geologiya professoru Kris Marone deyib: "Biz laboratoriyada zəlzələləri simulyasiya edirik, lakin onlar uğursuz olur. Biz yalnız bəzi çatlar və qüsurları aşkar edə bilərik".

Xəbərlərin təhlilinə görə, geoloqlar 1960-cı illərdən bəri zəlzələləri proqnozlaşdırmaq üçün bir çox müasir elmi metodlardan istifadə edirlər. Bununla belə, uğur azdır və ya yoxdur. Bunun ən böyük səbəbi fay sistemlərinin mürəkkəbliyidir.

ABŞ mütəxəssislərinin fikrincə, həqiqətən, faydalı zəlzələ proqnozu üçün 3 şey çox vacibdir: harada, nə vaxt baş verəcək və onun ölçüsü necə olacaq - İndiyə qədər bunu dəqiq deyə biləcək bir şəxs və ya sistem tapılmayıb. Bunun əvəzinə geoloqlar bir neçə il ərzində “təhlükə xəritələri” hazırlayırlar.

Tədqiqatçıların digər diqqəti heyvanlardır. Mütəxəssislərin fikrincə, heyvanların davranışı müəyyən elektrik pozuntularına reaksiya verir. Lakin hazırda bununla bağlı da heç bir əminlik yoxdur.

Bu yaxınlarda elm dünyası süni intellektin incə siqnalları aşkarladığını ortaya qoyub. Bu baxımdan süni intellektin gələcəkdə zəlzələləri əvvəlcədən müəyyənləşdirə biləcəyinə ümidlər var.

Bu yaxınlarda İsraildə yerləşən bir qrup son 20 ildə ionosferdəki elektronların tərkibindəki dəyişiklikləri tədqiq etdiyini və 48 saat əvvəl zəlzələni 83 faiz dəqiqliklə müəyyən etdiklərini bildiriblər. Lakin bu, sübuta yetirilməyib.

Çin hökuməti, həmçinin bildirir ki, zəlzələ xəbərdarlığına ümidlərini ionosferə bağlayırlar. Ancaq ionosfer nisbətləri ilə zəlzələlərin tezliyi arasında ziddiyyət olması səbəbindən bu iddialar da öz əksini tapmayıb.

Yaponiyada aparılan digər araşdırma zəlzələnin ola biləcəyini haradasa 1 gün əvvəldən söyləyir. Lakin onun dəqiqliyinə dair heç bir göstərici yoxdur.

Bu mövzunu izah edən mütəxəssislər deyir: "Laboratoriya mühitində zəlzələnin kiçik təsvirini vermək mümkün deyil. Məsələn, Şərqi Anadolu fayı dünyanın ən mürəkkəb bölgəsindədir, sadə bir qırılma müstəvisi deyil. Biz onu simulyasiya edə bilmirik".

Harvard Universitetinin mütəxəssisləri isə proqnozların doğru olması üçün afterşokları izləyirlər. Ekspertlərin fikrincə, hətta afterşoklar da tam başa düşülmür. Bu səbəbdən bütün dünyada mütəxəssislər zəlzələnin indiki vaxtda proqnozlaşdırılmasının mümkün olmadığını bildirirlər.

Musavat.com