Bu ilin ikinci rübündə Azərbaycan əhalisinin borcunun uzunmüddətli diffuziya indeksi əvvəlki illə müqayisədə dörd faiz bəndi artaraq 23 faiz təşkil edib. Maliyyə tənzimləyicisinin məlumatına görə, borc meyllərinin dəyişməsi göstəricisi birinci rüblə müqayisədə daha 2 faiz bəndi artıb.

Borcların Diffuziya İndeksi əksər şirkətlərin və ya insanların borclarının artıb-artmadığını anlamaq üçün sadə bir yoldur. Bir çox insanla söhbətləşdiyinizi və borclarının artıb-azalmadığını soruşduğunuzu təsəvvür etsəniz, bu iqtisadi kateqoriyanı başa düşmək asandır. Respondentlərin əksəriyyəti borcun artdığını desə, indeks 50-dən yuxarı olacaq. Əksəriyyət borcun azaldığını desə, indeks bu səviyyədən aşağı olacaq.

Bu səviyyənin qiymətləndirilməsi əhalinin kredit borcunun dəyişməsini əks etdirir və göstəricinin özü bank sorğularından əldə edilir və əhalidən kredit borclarının həcmini ölçməyə kömək edir. İndeks iqtisadiyyatda borc yükünün artdığını və ya əksinə azaldığını qiymətləndirməyə kömək edir. Bu, ümumi mənzərə yaradır - əgər borclar artırsa, bu, problemlərin əlaməti ola bilər, əgər azalırsa, maliyyə vəziyyəti yaxşılaşa bilər.

Sorğunun nəticələrinə görə, respondent bankların 75 faizi ev təsərrüfatlarının borclanma səviyyəsində heç bir dəyişiklik olmadığını, kredit-maliyyə institutlarının 25 faizi isə mülayim artım elan edib. Eyni zamanda, ev təsərrüfatlarının borcunun səviyyəsinin uzunmüddətli diffuziya indeksinin ən yüksək göstəricisi ötən ilin ikinci rübündə qeydə alınıb - sonra müzakirə olunan rəqəm 29 faizə yüksəlib.

Azərbaycanda istehlak kreditləri problemi ciddi maliyyə riskləri ilə müşayiət olunan sadə istehlakçıların borc yükünün artması səbəbindən aktuallığını itirmir. Azərbaycanda ötən ilin sonunda istehlak kreditlərinin məbləği təxminən 14 milyard manat təşkil edib ki, bu da bankların ümumi kredit portfelinin 58,4 faizini təşkil edir. Ötən il ərzində bu rəqəm 24 faiz artıb ki, bu da ev təsərrüfatlarının kreditləşməsi seqmentində əhəmiyyətli artımdan xəbər verir.

Eyni zamanda, istehlak kreditlərində son on ildə ən böyük artım müşahidə olunub. Belə ki, 2005-ci ildən bu yana qeyd olunan rəqəm 13 dəfəyə yaxın artıb. Bu il Azərbaycanda istehlak kreditlərinin həcmi ümumi kredit portfelində mühüm paya sahib olub - artıq ilin əvvəlində ev təsərrüfatlarına verilən kreditlərin həcmi 7,88 milyard manata çatıb ki, bu da ölkədəki kreditlərin ümumi məbləğinin təxminən 38,9 faizini təşkil edib.

Yerli ekspert dairələrində ev təsərrüfatlarına artan kreditlərin verilməsi arzuolunmaz hesab edilir, çünki bu, milli valyutanın devalvasiyasından sonra olduğu kimi risklərlə doludur. Sonuncu çağırış Milli Məclisin deputatı, iqtisadçı alim Vüqar Bayramova görə, bu tendensiya zərərlidir, çünki problemli borcların artması ilə nəticələnir: “Xüsusilə istehlak kreditləşməsi seqmentində artım iqtisadiyyatın real sektorunun qeyri-qənaətbəxş maliyyələşdirilməsi fonunda baş verərsə. Bu problem əsasən ölkənin regionları üçün xarakterikdir. Kommersiya banklarının verdiyi kreditlərin əsas payı Bakının payına düşür, regionlar isə bank kreditləşməsinin autsayderi olaraq qalır”.

Risk dərəcəsi yüksək olduğuna görə maliyyəçilər paytaxta ölkənin regionlarından daha çox üstünlük verirlər, çünki respublikada ən effektiv tələbat həm də Bakı və Abşeronda cəmləşib. Ekspert əmindir ki, regionlarda zəif maliyyələşmənin digər səbəbi girovun olmamasıdır: “Artıq yayın əvvəlində ölkədə istehlak və ipoteka kreditləri portfeli 9 milyard manatı ötüb. Eyni zamanda, banklar hələ də iqtisadiyyatımızın strateji əhəmiyyətli sahələrinin maliyyələşdirilməsində maraqlı deyil”.

Mütəxəssislər istehlak kreditlərinin artımından narahat olduqlarını bildirirlər, çünki bu vəziyyət maliyyə sabitliyi üçün ciddi risklər yaradır. Araşdırmaçıların fikrincə, Azərbaycanda istehlak kreditləşməsinin artımı bir sıra səbəblərlə, o cümlədən kreditə çıxış imkanlarının yaxşılaşması və əhalinin gündəlik xərclərinin maliyyələşdirilməsinə tələbatının artması ilə bağlıdır. Eyni zamanda, hesab edilir ki, bəzi MDB ölkələri ilə müqayisədə Azərbaycanda istehlak kreditləşməsi şərtləri daha çevikdir ki, bu da istehlak borcunun artım dinamikasına kömək edir.

Bütün bunlar, əlbəttə ki, xüsusilə mümkün makroiqtisadi qeyri-sabitliyi nəzərə alsaq, banklar və borcalanlar üçün kredit risklərinin artmasına səbəb olur. İqtisadçıların qaldırdıqları əsas problem əhalinin üzərinə düşən yüksək borc yükü və iqtisadiyyatda qəfil dəyişikliklər zamanı borcalanların müflisləşmə riskidir.

Əvvəlki neftin qiymətinin aşağı düşməsi və milli valyutanın devalvasiyası fonunda ölkə iqtisadiyyatı və maliyyə sektoru artıq belə bir şey yaşayıb. Problemli kreditlərlə bağlı vəziyyət hərtərəfli dövlət dəstəyi, o cümlədən vətəndaşların borclarının restrukturizasiyası yolu ilə həll edilib. Bu yanaşma təbii ki, əhali arasında kredit borcunun artmasının nəticələrini yumşaltmağa imkan yaratdı, lakin vaxtı keçmiş kredit problemi hələ də qalmaqdadır. Bu ilin mart ayına problemli (vaxtı keçmiş) kreditlərin həcmi 469,2 milyon manat təşkil edib ki, bu da ümumi kredit portfelinin 1,9%-ni təşkil edir.

Hesab olunur ki, əhalinin müxtəlif ehtiyaclarının maliyyələşdirilməsi üçün kreditlərdən əhəmiyyətli dərəcədə istifadə olunmasına baxmayaraq, borc yükü və vaxtı keçmiş kreditlər ölkənin maliyyə sistemi üçün aktual problem olaraq qalır. Məsələn, bu il avqustun əvvəlinə problemli kreditlər 453,7 milyon manat təşkil edib. Ötən ilin müvafiq dövrü ilə müqayisədə göstərici 8,3 faiz az azalsa da, bankların ümumi kredit portfelində vaxtı keçmiş borcların xüsusi çəkisi 1,7 faiz təşkil edib ki, bu da bir il əvvəlki 2,2 faizlə müqayisədə azalmanı əks etdirir. Amma buna baxmayaraq, illik hesablamada toksik borcun məbləği ilin əvvəlindən 3,6 faiz artıb.

Eyni zamanda, iqtisadiyyata verilmiş kreditlərin həcmi 27 milyard 268,5 milyon manat təşkil edib. Kredit qoyuluşlarının 19 milyard 058,3 milyon manatı və ya 69,9 faizi özəl bankların payına düşüb. Bu, bir il əvvəllə müqayisədə 13,9 faiz çoxdur. Hesabat tarixinə dövlət banklarının kredit qoyuluşları 6 milyard 636,4 milyon manat təşkil edib ki, bu da ötən ilin səviyyəsindən 43,2 faiz çoxdur. İyulun sonunda bank olmayan kredit təşkilatları (BOKT) kreditləşdirməni iki dəfə artıraraq 1 milyard 573,8 milyon manata çatdırıb.

AYNA.az